خانه‌هایی که در جوانی پیر می‌شوند!
شهروندان:
ساخت و ساز در کشورمان به دو شاخه ساخت و سازهای دولتی و خصوصی تقسیم‌بندی می‌شوند.
یکی از متداول‌ترین مشکلات در صنعت ساختمان سازی کشورمان این است که تصور می‌کنیم ساختمان سازی در قالب پروژه‌های خصوصی طبقه بندی شده و هر گونه سلیقه شخصی را می‌توان در ساخت و ساز بی هیچ مانع قانونی و آیین نامه‌ای اعمال کرد.
در بخش دولتی عموماً مسائل اجرایی کلاسه شده و از یک روش منطقی‌تر پیروی می‌کند، اما در بخش خصوصی با وجود قوانین و مقررات موجود، متاسفانه در اکثر موارد مجریان باصلاحیتی به کار گرفته نمی‌شوند.عوامل زیادی دست به دست هم می‌دهند تا نواقص دامنه دار در ساخت و سازهای خصوصی تاثیر بغرنجشان را بر چهره شهر،امنیت ساکنین، آینده ملک و نیز کاهش درصد رعایت استانداردها در ساختمان سازی بر جا بگذارند.
اولین مشکل شناخته شده و کاملا محسوس در ساختمان سازی امروز ما مشکلات طراحی است. هزاران جوان فارغ التحصیل در رشته‌های معماری و شهر سازی و نیز عمران داریم که باید با توجه به این آمارتا کنون بازار کار به ویژه در زمینه هنر طراحی- با چاشنی ذوق و سلیقه جوانان-بسیار پر رونق‌تر از امروز می‌بود و رقابتی سالم بین طراحان با تکیه بر معماری اسلامی و ایرانی که از قرون گذشته به ارث رسیده شکل گرفته باشد.اما متاسفانه کپی کاری ها ی وارداتی غوغا می‌کنند.
سازندگان به خیال خودشان با بهره گیری ازمدل‌های غیر بومی و نیز نقشه‌های تکراری می‌توانند با کسر هزینه طراحی از بار مبالغ ساخت و ساز بکاهند. این چالش زمانی بیش از هر زمان دیگری رخنمون می‌یابد که در اجرا نیز از به کار گیری نیروی کار آمد و متخصص کم بگذارند. به این ترتیب در نحوه اجرای ساختمان نیز به دلیل استفاده از مجریان کم صلاحیت و حتی در مواردی بدون صلاحیت و همچنین کارگران غیرمتخصص، مشکلات قابل توجهی وجود دارد که اتفاقا بر عکس تصورات مرسوم موجب اتلاف هزینه ها و احداث ساختمان‌هایی زیر استاندارد و معیارهای مورد نیاز می‌شود.
مهم‌ترین نواقص موجود در سازه ها
علاوه بر مشکل وارداتی بودن طرح ها در ساخت و ساز مشکل دیگربه اصطلاح عامیانه هُول هُولی کار کردن است.مهندسان طراح وقت کافی ندارند که با توجه به شرایط اقلیمی و بومی هر منطقه از کشورمان طراحی‌های ویژه و کارآمدی ارائه دهند. سرعت در کار انبوه سازی حرف اول را می‌زند. در چنین شرایطی حتی با الهام گرفتن از طرح‌های تکراری و وارداتی ممکن است محاسبات در حین تعمیم دادن آن نقشه‌‌ها به شرایط پروژه پیش رو به خطا رود.همه این‌ها را داشته باشید و کیفیت نامطلوب مصالح و یا کم گذاشتن عمدی برخی بساز و بفروش ها در کیفیت مصالح را هم اضافه کنید،آن‌وقت می‌توانید به عمق چالش‌های موجود درساخت و سازها پی ببرید.
شاید اساسا کیفیت آنچه که در طراحی پیش بینی شده با آنچه که در اجرا به کار گرفته می‌شود زمین تا آسمان متفاوت باشد. مصالح مورد استفاده در پروژه‌های ساختمانی از استانداردهای بین‌المللی فاصله دارند و چون طراحان در طرح‌های خود فرض را بر استفاده از مصالح استاندارد منظور می‌دارند، در بدو اجرای سازه پروژه با ابهام و مغایرت‌های اساسی مواجه می‌شود که اصولاً غیرقابل قبول نیز هستند. استفاده از آهن‌های متفرقه، تیرچه‌های ساخته شده در کارگاه‌های غیراستاندارد بدون حضور و نظارت مهندسان باتجربه، استفاده از بتن‌های غیراستاندارد و هزاران مشکل دیگر موجب می‌شود سازه پروژه ضعیف، عاری از استاندارد و خطرآفرین برای مواقع بروز زلزله شود. یعنی در واقع نقطه مقابل هر آنچه مهندسان تلاش کرده اند. در فاز بعدی پروژه ساختمانی بحث نازک کاری پیش می‌آید که باز هم وجود مصالح غیراستاندارد از قبیل لوله، کاشی، سرامیک و… موجب صرف هزینه و وقت زیاد در دستیابی به یک ساختمان به ظاهر زیبا ولی در واقع پوشالی می‌شود.
عباسعلی طایفی نصر آبادی و محمد حسین رشید ی مهر آبادی دو پژوهشگر که بر روی روش‌های مقاوم سازی سازه ها به ویژه بناهای بافت‌های فرسوده و بناهای غیر استاندارد سال‌های سال کار کرده اند،مهم‌ترین نواقص موجود در این سازه ها را این‌گونه بیان می‌کنند:«عدم‌توزیع مناسب مسیر باردر ساختمان به علت عدم انسجام سقف به دیوارهای قائم(سقف بسیار سنگین است)،عدم‌وجود مهاربند ضربدری در سقف،توزیع نامناسب بار جانبی بین دیوار قائم در حالت انعطاف پذیر بودن سقف (زلزله)، دیوار‌ها به نحو مناسب به یکدیگر متصل نشده‌اند،وجود تاثیر نسبتا مهم پیچش در حالت سقف صلب پس از مهاربندی سقف (جسم صلب به سیستمی گفته می‌شود که شامل تعداد زیادی ذرات ثابت هست که فاصله ذرات از یکدیگر همواره ثابتند.
این فاصله حتی در صورتی که به جسم نیرو وارد شود و یا حرکت کند نیز ثابت می‌ماند)،عدم وجود کلاف قائم و افقی(کیفیت ملات بسیار پایین است. درزهای قائم به صورت کامل پر نشده است و بندهای افقی نیز بیش از اندازه ضخیم‌اند. بیش از ۱۵ میلیمتر)،طول بلند دیوار(ضخامت دیوار نسبت به ارتفاع آن بسیار کم است)،وجود بازشوهای نسبتا بزرگ(دروپنجره‌ها)، فاصله ناکافی بین بازشوی درو پنجره،عدم عین ساخت بودن نقشه ها می‌تواند از علل اصلی شکست سازه‌های آجری باشد.»
نقش نماهای سبک در مقاومت سازه
صد‌ها شیوه برای مقاوم سازی،بالا بردن استانداردهای ساخت و ساز و ایجاد خانه‌های مسکونی امن در دنیای امروز وجود دارد.چهاردهمین نمایشگاه بین‌المللی صنعت ساختمان که از ۱۹ الی ۲۲مرداد ۹۳ در محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران برگزار شد فرصت مناسبی بود که دست اندر کاران ساخت و ساز با به روزترین مصالح ساختمانی و شیوه‌های ساخت و ساز لااقل در منطقه خاورمیانه آشنایی پیدا کنند.در خارج از سالن‌های اصلی تعدادی از سازه‌های پیش ساخته کلبه مانند و شیک به نمایش درآمده‌اند که محل غرفه برخی شرکت‌هایی هستند که در صنعت ساختمان فعالیت دارند. سر در یکی از این کلبه ها نقوش باستانی در کتیبه‌های تاریخی ایران است.این پیش ساخته‌های ویلایی می‌توانند لااقل جای ساخت و سازهای بی رویه در مناطق شمالی کشورمان را بگیرند و سبب شوند آسیب کمتری به محیط زیست وارد شود.
در این نمایشگاه جدیدترین متدهای ساخت و ساز پیش روی دست اندرکاران صنعت ساختمان قرار دارد.برای مثال امروزه نماها ی شیشه‌ای سراسری این امکان را ایجاد کرده‌اند که از ایجاد بازشوهای بزرگ در بدنه دیوار‌ها کم کرده و نماهای شیشه‌ای سراسری جای پنجره‌هایی که جا به جا در دل دیوار‌ها خلق می‌شوند را بگیرند.همان‌طور که می‌دانید هرچه پنجره ها ی بزرگ‌تر و بیشتری در دیوارهای ساختمان ایجاد شود،از میزان تحمل دیوار در برابر سنگینی سقف به ویژه هنگام حرکت‌های برشی حین زلزله ،انعطاف پذیر شدن سقف و به حرکت درآمدن آن می‌کاهد.
شیوه ایجاد پنجره‌های بزرگ هم اکنون در معماری امروز کشورمان که در یکصد سال اخیر رایج بوده،کاملا مرسوم است. برای ایجاد پنجره‌های بزرگ در دل دیوار‌ها باید نکات مهندسی و محاسبات چند برابر معمول اعمال و کنترل شوند. چرا که دیوار با ایجاد پنجره حالت صلبی خود (یکپارچگی و مقاوت در برابر بار سقف )را از دست می‌دهد.آیا بساز و بفروش ها با آن نقشه‌های کپی شده و محاسبات هُول‌هُولکی که در بالا توضیح داده شد و مصالح بی کیفیت قادر خواهند بود هم پنجره بزرگ را به حالت استانداردش در آورند و هم با اعمال محاسبات دقیق و به کارگیری مصالح استاندارد دیوارهایی تحمل پذیر بیافرینند؟!لازم به توضیح است که به کارگیری آجر و ملات با ضریب اصطکاک رگه‌ای مناسب و استاندارد نیز هم در وزن سقف و هم در مقاومت دیوار‌ها حین زلزله بسیار اثر گذارند.ضمن استفاده از آجر و ملات مناسب باید ارتفاع دیوار نیز مناسب باشد. چرا که در غیر این صورت ترک ارتفاعی حین زلزله در بدنه دیوار ایجاد شده و از مقاوتش در برابر سقف می‌کاهد.
حسین کتانی یک کارشناس در بحث نماهای به روز در صنعت ساختمان سازی بین‌المللی برایمان در گوشه یکی از غرفه‌های چهاردهمین نمایشگاه بین‌المللی صنعت ساختمان توضیح می‌دهد:«خوشبختانه در حال حاضر من می‌بینم که در بازار استقبال از متریال خوب رو به رشد است.حتی شهرداری پایتخت هم به مقوله طراحی بومی و نیز استفاده از متریال خوب به ویژه در نما اصرار دارد.ما در تولیدات خود موظفیم سه دسته از استانداردها را مد نظر قرار دهیم: استانداردهای آتش نشانی،زلزله و مبحث بهینه سازی مصرف سوخت.در دنیای امروز صنعتی به نام صنعت نماهای خشک بسیار رونق گرفته است.
در معماری مدرن سعی شده از نماهای سبک به جای سنگ‌های ساختمانی گرانقیمت وسنگین که بر بار سازه می‌افزایند،چه در داخل و چه در خارج ساختمان استفاده کنند.برای مثال یکی از این نماهای سبک از جنس چوب و ازطیف‌های رنگی روشن تا تیره‌اند. صفحات “اچ.پی.ال” سیستم نصب شان به اصطلاح سیستم خشک بوده(یعنی با سیمان و مصالح دیگری نصب نمی‌شوند)و هیچ بار اضافه‌ای به دیوارنمی دهند.این نماها چسبیده به ساختمان نیستند وبا اسکلت ساختمان در زمان زلزله حرکت دارند. به دلیل لایه ملامینه نهایی در صفحات خش نمی‌پذیرند. در برابر آتش سوزی تا ۱۶۰درجه سانتیگراد مقاومت دارند.»
یکی دیگر از نماهای به روز که در سازه‌های خاورمیانه هم بسیار دیده ایم،نماهای شیشه‌ای هستند. نمای “کرتین وال” یکی از انواع این نماهاست که به دو شکل “فریم لس” و “فیس کپ” اجرا می‌شود.
کتانی کارشناس نما در ساختمان سازی در باره این نوع نما برایمان توضیح می‌دهد:«این‌ها شیشه دو جداره هستند. در شیوه فریم لس وجود لاستیک‌های هوابندی و آب بندی در اطراف فریم و شیشه باعث گردیده سطح نما کاملا ایزوله (آب بندی و هوابندی) گردد و از نکات بسیار مهم این سیستم آن است که در سطح نما بیشتر شیشه دیده شده و آلومینیم با ظرافت خاصی در کنار شیشه قرار می‌گیرد. ضمنا پنجره ها ی بازشو نیز قابل رویت نیستند. همین امر باعث شده تا این سیستم مورد توجه بسیاری از طراحان قرار گیرد.اما در شیوه فیس کپ در سطح نما نوارهای آلومینیمی بین قطعات شیشه‌ای مشخص ترند.»
سفارش بدهند؛اسلامی – ایرانی طرح می‌زنیم
بر روی بروشور تبلیغاتی یکی از شرکتهای سازنده نماهای مدرن،سازهای با تلفیق معماری اسلامی و مدرن نقش بسته است. نمای شیشه‌ای فریم لس سراسر صورت سازه را پوشانده و به موازات این نمای شیشه‌ای در پهلوی چپ ورقه‌ای که نمی‌دانم از چه جنسی است از پایه تا بالای ساختمان نقوش سنتی اسلامی را به معرض نمایش گذاشته اند.معین اطلسی پور جوان دانشجویی است که معماری و شهرسازی می‌خواند. او به بازار کار و آینده شغلی اش با دیده تردید می‌نگرد.
وی می‌گوید:«باید از طراح خواسته شود که طراحی بومی و اسلامی داشته باشد. سفارش کار که در این زمینه خوب باشد،چرا انجامش ندهیم؟ الان رویکرد شهرداری به معماری اسلامی وبومی خوب است اما هنوز در بین اقشار مختلف جامعه برای فرهنگ سازی و تبلیغات جای بسی کار وجود دارد.»
وی ادامه می‌دهد:«لااقل باید این‌طور جا انداخته شود که نمای بیرونی ساختمان تنها متعلق به مالک ساختمان نیست و متعلق به همه شهروندان است.»
وی در باره ویژگی‌های منحصر به فرد نماهای مدرن در ساخت و سازه‌های با استاندارد بالا برایمان توضیح می‌دهد که ماهیت مواد این نماهای مدرن طوری است که الودگی هایشان سریع پاک می‌شوند. در نتیجه لازم نیست هر بار برای جلوه دادن به ساختمان کلی پول خرج کنیم و نمای قبلی را تخریب کرده و مواد جدید را بکار گیریم. چون دوامشان بالاست و سیستم اتصالاتشان به ساختمان خشک و راحت است، برای همین از بار زباله‌های ساختمانی نیز کاسته می‌شود.»
حقوقی که از شهروندان در ساخت و سازها تضییع می‌شود
چالش دیگری که در ساخت و سازهایمان همیشه گریبانگیرمان بوده اما هیچ راه حل قانونی منسجمی برای آن نداریم ،رعایت حقوق شهروندی در ساخت و ساز هاست. در این رابطه هم باید به حقوق شهروندی مالک پرداخت و هم حقوق شهروندی همسایگان در مجاورت ساخت و ساز و نیز عابران و اهالی محل ساخت و ساز را در نظر گرفت.
حقوق مالک این‌طور تعریف می‌شود که شخص سرمایه گذار حق دارد به حدی که هزینه کرده از ساختمان مقاوم ،باکیفیت و شیکی بر خوردار شود. به عبارت دیگر معمار ازکیفیت مصالح و کارش نزند.
حقوق شهروندان نیز این‌طور تعریف می‌شود که به ازای درد سرهایی که به دلیل مجاورت با محل ساخت و ساز متحمل می‌شوند لااقل مرجعی وجود داشته باشد که جلو برخی زیاده روی تضییع حقوق همسایگان و عابران را گرفته و مشکلات اینچنینی را پیگیری نماید.
تهیه و تدوین آیین نامه مقاوم سازی ساختمان‌ها در برابر زلزله (استاندارد ۲۸۰۰ ایران)یکی از اقدام‌های موثر مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با همکاری محققین و متخصصین ذی‌ربط به منظور احداث واحدهای ساختمانی ایمن و مطمئن بود.
نقش مؤثر و سازنده این آیین نامه در ترویج ساخت و ساز ایمن در کشور بر کسی پوشیده نیست و تدوین این آیین نامه موجب رونق ضوابط مهندسی در روند ساخت و ساز کشور و در عین حال، تلاش برای اجرای فراگیر آن و جلوگیری از تخلفات،در کاهش خسارات ناشی از زلزله بسیار تاثیرگذار خواهد بود. بنا بر اظهارات دست اندرکاران ویرایش آیین نامه مذکوربرای تهیه آیین نامه جدید استاندارد مقاوم سازی ساختمان ها در برابر زلزله ۳۷ موضوع مرتبط با آن مورد بازنگری قرار گرفت تا در استانداردهای جدید شاهد تحول بنیادی نسبت به آیین نامه قبلی باشیم.
انتظار مردم این است که با تلاش و پشتکاری که در تهیه و بازنگری استاندارد ۲۸۰۰ انجام می شود و با توجه و اهتمام جدی مسئولان در به کارگیری نظام اجرایی آن در حوزه ساخت و ساز کشور، شاهد تکرار مصائب و خسارات غیرقابل جبران زلزله در مناطق مختلف کشورمان نباشیم.
خوشبختانه امروزه با بهره مندی از پیشرفت‌های علمی در زمینه مهندسی زلزله و زلزله شناسی می‌توان با ساخت و ساز ایمن مخاطرات ناشی از این بلایای طبیعی را به حداقل ممکن رساند.البته روشن است تنها نوشتن آیین نامه بر روی کاغذ کفایت نمی کند. همواره باید بین متخصصین زلزله شناس واهل فن در علم ساختمان سازی پل های مستحکمی ایجاد کرد.
اگر ویرایش مکرر آیین نامه مقاوم سازی ایجاد کننده و در بردارنده چنین فرصتی است،پس می‌تواند با پتانسیل‌های خوبی که ایجاد می کند در این امر راهگشای موثری باشد.ضمنا باید اهمیت مقاوم سازی ساختمان را به مدد فرهنگ سازی و تبلیغات درلیست اولویت های شماره یک ضوابط ساخت و ساز قرار داد. موضوع با اهمیتی که تا کنون به آن خیلی کمتر از حد انتظار توجه شده و گویی درمیدان سودهای کلان نادیده گرفته شده است.از سوی دیگر هنوز که هنوز است اهمیت مقاوم سازی برای شهروندان نیز تبیین و تثبیت نشده است.
آیین‌نامه مربوط به ایمن‌سازی و مقاوم‌سازی ساختمان‌ها، یکی از مفاد طرح جامع در قانون برنامه چهارم توسعه و به شرح زیر است:ایمن‌سازی و مقاوم‌سازی ساختمان‌ها و شهرها به منظور کاهش خسارات انسانی و اقتصادی ناشی از حوادث غیرمترقبه شامل:
۱)کلیه سازندگان و سرمایه‌گذاران احداث بنا در کلیه نقاط شهری و روستایی و شهرک‌ها و نقاط خارج از حریم شهرها و روستاها ملزم به رعایت آیین‌نامه (ایران) در رابطه با طراحی ساختمان‌ها و اقتصادی در مقابل زلزله می‌باشند. وزارت راه و شهرسازی مکلف به اعمال نظارت عالیه در مراحل مختلف طراحی و ساخت ساختمان‌ها می‌باشد.
۲)استاندارد کردن مصالح و روش‌های موثر در مقاوم‌سازی ساختمانی تا پایان برنامه چهارم و حمایت از تولیدکنندگان آنها.
۳)صدور پایان کار برای ساختمان‌های عمومی و مجتمع‌های مسکونی آپارتمانی منوط به ارائه بیمه‌نامه کیفیت ساختمان می‌باشد.
۴)صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران و وزارتخانه‌های فرهنگ و ارشاد اسلامی، علوم، تحقیقات و فناوری و راه و شهرسازی و آموزش و پرورش مکلفند خطرات ناشی از سکونت در ساختمان‌های غیرمقاوم در مقابل زلزله و لزوم رعایت اصول فنی در ساخت و سازها و نیز چگونگی مقابله با خطرات ناشی از زلزله را به مردم آموزش دهند.
۵)وزارت امور اقتصادی و دارایی مکلف است با استفاده از تجارب سایر کشورها، نظام بیمه ساختمان و ابنیه در مقابل زلزله و سایر حوادث را گسترش داده و راهکارهای همگانی شدن بیمه حوادث را مشخص و مقدمات قانونی اجرای آن را فراهم نماید..
۶)دولت مکلف است بازسازی و نوسازی بافت‌های قدیمی شهرها و روستاها و مقاوم‌سازی ابنیه موجود در مقابل زلزله را با استفاده از منابع داخلی و خارجی مذکور در بند (ب) ماده (۱۲) این قانون آغاز و ترتیباتی اتخاذ نماید که حداکثر ظرف ۱۰سال عملیات اجرایی مربوط به این امر در کل کشور خاتمه یابد.
۷)وزارتخانه‌های نفت، نیرو، ارتباطات و فناوری اطلاعات و شرکتهای تابعه مکلفند با استفاده از آخرین فناوری‌ها، سیستم خدماتی آب، برق و گاز، مخابرات و سوخت‌رسانی را به گونه‌ای ایمن سازند که در اثر بروز حوادث، خدمت‌رسانی مختل نگردد.
۸)در صورت عدم رعایت آیین‌نامه‌های مربوط یا عدم اجرای صحیح نقشه‌های طراحی شده توسط مهندسان مشاور یا مهندس محاسب یا سازندگان ساختمان‌ها اعم از پیمانکار و کارفرما و مهندس ناظر مربوطه مکلف به جبران خسارت وارده به ساکنان و مالکان (در صورتی که خود مقصر نباشند) می‌باشند. در صورت تکرار، پروانه کار مقصران لغو خواهد شد.
معماری اسلامی- ایرانی به جای سبک های رومی و یونانی
نمایشگاه صنعت ساختمان که از ۱۹ تا ۲۲ مرداد ماه سال جاری در محل دائمی نمایشگاه های بین المللی تهران برگزار شد و با استقبال بسیار خوب و کم سابقه ای از سوی اقشار مختلف مردمی مواجه گردید. همین استقبال خوب گواه این است که فرهنگ سازی در زمینه ساخت و‌ساز با کیفیت تا حدود زیادی جواب داده و به سمت نتایج روشن و بهتر اوج می گیرد.مردم باید بدانند که هر چه در راه ساخت و ساز با کیفیت و امن هزینه کنند،پولشان نه تنها دور ریخته نشده بلکه با افزایش عمر مفید ساختمان و کاهش تعمیرات بعدی هم در پولشان صرفه جویی شده و هم جان زن و بچه شان در امان خواهد بود.
هر چند که همواره مسئولیت نظارت بررعایت ضوابط مقاوم سازی بین شهرداری و سازمان نظام مهندسی پاسکاری شده اما اگر مردم را با تبلیغات و فرهنگ سازی به نقطه ای برسانیم که خودشان تحت لوای احساس مسئولیت شهروندی و یا مطالبه گری در جایگاه مالک پیگیری پر و پا قرصی داشته باشند،حساسیت ها حین ساخت و ساز بویژه در مقوله مقاوم سازی بیشتر و بیشتر خواهد شد.
اکبر جواد زاده مدرس دانشگاه آزاد و فوق لیسانس معماری را در یکی از غرفه های نمایشگاه صنعت ساختمان ملاقات کرده و به گفت و گو در باب مسائل مختلف ساخت و ساز در کشورمان می نشینیم. وی برایمان در مورد سبک‌های معماری رایج امروزمان توضیح می‌دهد:«خوشبختانه در حال حاضر شهرداری در پی حمایت گسترده از طرح های معماری اسلامی-ایرانی است. حتی در برخی مناطق کشور جلوی سبک های رومی،یونانی،مدرن غربی گرفته شده است.درستش هم همین است چرا که سبک معماری هر کشوری اولا باید گویای هویت و فرهنگی باشد که در آن کشور رواج دارد و در ثانی با اقلیم،مصالح موجود در منطقه و نیازهای روانی شهروندان همخوانی داشته باشد.معماری اسلامی-ایرانی در ۲۰۰-۳۰۰سال گذشته روی نقطه اوج بوده و از این سبک نمونه های شاخص فراوانی را سراغ داریم. حال به‌نظر می رسد وظیفه طراحان آکادمی دیده ما این باشد که بین آموخته های مدرن و سبک های بومی کشورشان پلی زده و بالاخره به سبکی مشخص با کاربری امروزی در عرصه معماری داخلی دست پیدا کنند.در اینجا این نکته اهمیت دارد که نه از طرح های گذشتگان تقلیدی صرف بدون در نظر گرفتن کاربری امروزی و اقتضائات زندگی امروزمان داشته باشیم و نه از معماری مدرن غربی تقلیدی کور کورانه و صرف انجام دهیم.»
با شنیدن صحبت های این استاد معماری دانشگاه یاد ساختمان تازه سازی به سبک رومی می افتم که درست وسط محله مان قد فراز کرده است. ساختمانی سفید،بی‌روح،دژ مانند که شب ها تمامی چراغ های طبقات خالی از سکنه اش را روشن می گذارند که شاید زیبایی این عروس رومی شان را به رخ اهالی محل بکشند! بی‌خبر از آنکه دل آدم از این همه ناهمگونی سبک معماری تاریک می ماند. گویی روح های سر گردانی در این دژ مانندِ سفید در گذرند!
وی گله مندانه می گوید:«در بحث استاندارهای ساخت و ساز تنها مقاوم سازی در برابر زلزله مطرح نیست و بیشمار موارد دیگری مد نظر است که هر یک در جایگاه خود از اهمیت ویژه ای بر خوردارند.برای مثال آیتم صرفه‌جویی در انرژی از آن دست مواردی است که در کیفیت ساختمان سازی ما از سهم ناچیزی برخوردار است، حال آنکه در کشورهایی که مدعی معماری مدرن هستند در ردیف اولویت های شماره یک گنجانده شده است.نباید فراموش کرد که صرفه جویی ریشه در آموزه های دینی ما دارد و این ما هستیم که باید داعیه الگوهای صرف جویی بویژه در ساختمان های محل سکونتمان را داشته باشیم.»
این مدرس دانشگاه در علم معماری معتقد است که دانشجویان رشته معماری باید از اولین ترم ورودشان به دانشگاه متوجه اهمیت توجه به معماری اسلامی- ایرانی شوند و پایه فکری شان در رابطه با علم معماری بر این اساس شالوده اش بنا نهاده شود.
وی مهم ترین چالش در امر ساخت و ساز در کشورمان را فاصله بین دست اندر کاران این صنعت با هم دانسته و می گوید:«بین درک نیازهای مردم،دلال های بازار،طراحان،مجریان ساختمان و… گَپ بزرگی(فاصله و فضای خالی)وجود دارد.این فاصله باعث شده که اهالی صنعت ساختمان و مردم حرف هم را به خوبی درک نکنند.»
از جواد زاده می پرسم:شاید چون هزینه های ساخت ساختمان با کیفیت و منطبق با سلیقه های بومی هزینه‌های دوچندانی در بر دارد،مردم اغلب ترجیح می‌دهند از مدل های کپی شده وارداتی استفاده کنند.وی پاسخ می دهد:«اتفاقا ما ساختمان هایی می سازیم که هم هزینه بردارند و هم علی رغم ظاهر شیکشان بی‌کیفیت اند، می شود جمع و جورتر اما با کیفیت تر بسازیم.»
نماهای آلومینیمی تولید داخل
در یکی دیگر از غرفه ها ی چهاردهمین نمایشگاه بین‌المللی صنعت ساختمان، خانم حسنی غرفه دار این بخش برایمان درباره نماهای کامپوزیت یا به اصطلاح نمای پانل آلومینیم توضیح می دهد. این نماها در کشورمان قدمتی پانزده ساله دارند که ورق آلومینیم به کار رفته در آنها ممکن است خارجی یا داخلی باشند،اما محصول تولید داخل هم داریم. بر خلاف تصور عام مبنی بر اینکه چون ورق آلومینیمی ست پس سریعا در برابر آفتاب داغ می‌کند،غرفه دار این بخش برایمان توضیح می‌دهد:«درحواشی قطعات شیارهایی وجود دارد که مواد عایق در این درزها قرار می گیرد.
ورق های “پانل آلومینیم” متشکل از سه لایه اند:دو لایه ورق از جنس آلومینیم به ضخامت سه دهم تا نیم میلیمتر و یک لایه “پلی اتیلنی” به ضخامت ۳ الی ۵ میلیمتر می باشد. لایه خارجی دارای پوشش “آستراپوکسی رزین” و یک لایه “پی .وی. دی. اف” جهت تثبیت رنگ است.علاوه بر زیبایی و درخشندگی بر روی نما،تنوع رنگ نامحدود دارد و امکان اجرای انواع قوس و خم در نما و ایزولاسیون صوتی و حرارتی را داشته و در برابر تکان های باد و شوک‌های حرارتی کاملا پایدار است. روی سطح کامپوزیت با یک لایه فیلم محافظت می شود. سهولت و قابلیت بالای اجرا،عمر طولانی ،وزن سبک و ایمنی بالا در برابر زلزله از امتیازات ویژه این محصول است.»
نماهایی که نورگیر هم هستند
“شیدر” یا “لوور” ها انقلابی در سایبان ها آفریده اند وحتی باعث شده اند تا حدود زیادی از اتلاف انرژی در درون ساختمان جلوگیری شود.
خانم علیپور غرفه دار این بخش برایمان در مورد این محصول توضیح می دهد:«لوورها علاوه بر جلوگیری از تابش مستقیم خورشید،مهندسین معمار را در طراحی نمای زیبا کمک می کنند. این لوورها نسل جدیدی از نورگیرها هستند که در سایز های مختلف تولید شده و می توان آنها را به صورت های افقی و یا عمودی نصب کرد. در این سیستم می توان با استفاده از تیغه هایی با مقطع دوکی شکل نماهای ظریف و بسیار زیبا به وجود آورد که ماحصل آن علاوه بر زیبایی نما سایبان های کاربردی و مفید است.برای این محصول دو سیستم نصب وجود دارد:سیستم ثابت و متحرک.
سیستم ثابت پرمصرف‌ترین نورگیر های لووری در نوع خود هستند که به دلیل سادگی و اقتصادی بودن و امکان نصب مستقیم بر روی انواع سیستم‌های نمای شیشه‌ای ،ورق کامپوزیت و هر نوع نمای دیگر طرفداران بسیاری را به سمت خود جلب کرده است.سیستم متحرک با سیستم کنترل از راه دور یا سوئیچی به مشتریان عرضه می شود. این سیستم با اتصالات و قطعات خاص با تکنولوژی جدید که کاملا اختصاصی می‌باشد به همراه سیستم ثابت با اتصالات ساده آماده ارائه و اجرا به مشتریان است.»
همان‌طور که از آمار منتشره بر می آید هم اکنون شدت مصرف انرژی در کشورمان یک و نیم برابر متوسط جهانی است. ارزیابی‌ها نشان می دهند که بیشترین شکاف و فاصله مربوط به بخش‌های تجاری،اداری و عمومی است. بنابراین شاید محصولاتی نظیر “لوورها” بتوانند سهمی هر‌چند کوچک درمهار اتلاف انرژی برای ساختمان های اداری وتجاری داشته باشند. در همین جا فرصت دیگری برای فارغ‌التحصیلان معماری ما ایجاد می شود که بتوانند با تجربه و هوش سرشار خود از این دست محصولات را طراحی کرده و حتی روانه بازارهای جهانی سازند.
چطور سن ساختمان از سی به سیصد سال برسد؟
یکی دیگر از شاخص‌های تعیین‌کننده کیفیت ساختمان از نظر مقاوم بودن آن، عمر مفید ساختمان‌ها است که متاسفانه در کشور ما کمتر از ۳۰ سال برآورد شده است،درحالی‌که درکشورهای پیشرفته نزدیک ۱۰۰ سال است و این یعنی اتلاف منابع ملی.اما چنانچه ساختمان‌ها با استاندارد بین المللی و مهندسی ساخته شود و محاسبه دقیق بار مرده و زنده رعایت و مکانیک خاک و مقاومت زمین نیز بررسی و کلیه موارد رعایت شود، عمر مفید مطابق استانداردهای دنیا خواهد بود وچنانچه این عمل با دقت کافی رعایت نشود، عمر ساختمان به حدود ۲۰ تا ۳۰ سال می‌رسد.این در حالی‌است که در کشورهای اروپایی و آمریکایی، با رعایت استانداردها عمر ساختمان‌ها ۲۵۰ تا ۳۰۰ سال محاسبه می‌شود که این کار در ایران نیز قابل اجرا خواهد بود.
مورد دیگری که به عمر مفید ساختمان می افزاید کیفیت و استاندارد مصالح است. مصالح اصلی همانند سیمان، میل‌گرد، آهن، لوله کابل … بیشتر به مقاومت ساختمان کمک می‌کند و بقیه مصالح نیز عمر ساختمان را طولانی‌تر می‌کند. وقتی مصالح استاندارد در ساختمان مصرف شود و بر اجرای صحیح آن نیز نظارت صحیح صورت گیرد در حوادث طبیعی همانند زلزله، سیل و … ساختمان پایدارتر و مقاوم‌تر عمل می‌کند. بنابراین چنانچه حادثه‌ای پیش آید با مصرف مصالح استاندارد، ساختمان‌ها بالاترین حد ممکن مقاومت را دارند و در نتیجه خسارت مالی و جانی کاهش می‌یابد و به کمترین میزان خود می‌رسد.
بعد از مقوله مقاوم ساختن که به عمر مفید ساختمان می افزاید باید به ایمن ساختن اندیشید. علیرضا پازوکی دانشجوی رشته معماری و شهر سازی یکی از بازدید کنندگان نمایشگاه صنعت ساختمان برایمان در باب ایمن ساختن می گوید:«نباید ایمن سازی در پس مقوله مقاوم‌سازی در ساختمان محو و نابود شود.ایمن‌سازی به این معناست که آیا ساکنین ساختمان در برابر حوادثی چون آتش سوزی،خرابی سیستم آسانسور،خطرات ناشی از گاز و برق و … بیشترین مصونیت را دارند؟ ضمن اینکه حوادث ناشی از ساخت و سازها برای کارگران در حین کارباید به حداقل ممکن برسد.»
دراین بخش از صحبت‌های پازوکی خاطره تلخ سقوط یک کارگر خارجی از طبقه چندم یک ساختمان تجاری در ذهنم تداعی می شود و ناخوداگاه به لرزه می افتم.کارگری که نه تخصصی در امر ساخت و ساز داشت و نه حتی بیمه‌ای که حین کار از او حمایتی شود.این دانشجوی رشته معماری و شهرسازی در ادامه می گوید:«مقوله سوم بهینه سازی است.اینکه چطور با کیفیت بسازیم و درعین حال مصالح را در حین ساخت و انرژی را در طراحی ساختمان به هدر ندهیم.طوری بسازیم که هم در مصالح صرفه جویی شود و هم پس از بهره برداری از ساختمان انرژی های مصرفی در ساختمان به حد اقل ممکن برسد.»
کیهان
