بوم‌کلبه ترکمن در پارک ملی گلستان
شهروندان:
زوجی هستند که با ساخت «بوم‌کلبه ترکمن» در کنار پارک ملی گلستان، در تلاشند مقدمات گشت‌وگذار را در پارک‌های ملی فراهم آوردند و گردشگری طبیعت و مشارکت با جوامع محلی را به گردشگران بیاموزند.
«کامران انوری» و «فروغ وهاب‌زاده» پیش از آغاز به کارهای اجرایی، مدت‌ها طرحشان را بررسی و مطالعه کرده بودند و سپس کار بوم‌کلبه را آغاز کردند. حالا شهرتشان از مرزهای ایران هم فراتر رفته و توانسته‌اند جایزه معتبر گردشگری «تو‌دو۲۰۱۳» (۲۰۱۳ To Do) را به خود اختصاص دهند.
زوجی که پروژه بوم‌کلبه را در پارک ملی گلستان به راه انداخته‌اند، می‌گویند حدود پنج‌سال پیش کار عملی را با این قصد آغاز کرده‌اند که پارک ملی گلستان را به سبک پارک‌های ملی دنیا به گردشگران معرفی کنند. به گفته آنها، در همه پارک‌های ملی دنیا، پیش از آنکه مردم و گردشگران وارد پارک شوند، به آنها آموزش می‌دهند تا هم بهتر با پارک آشنا شوند و هم راه‌های حفاظت از پارک را بیاموزند تا کمتر به آن آسیب بزنند.
«تو دو» نام جایزه مسابقه بین‌المللی گردشگری و مسوولیت اجتماعی است که «موسسه گردشگری و توسعه» کشور آلمان هرساله به بهترین طرح‌های گردشگری مسوولانه، اهدا می‌کند. در انتخاب برندگان این جایزه، اشتغال پایدار جوامع بومی و همچنین ترویج حضور مسوولانه و بدون آسیب گردشگران در طبیعت، درنظرگرفته می‌شود.
اکولوژ (اقامتگاه طبیعت‌گردی) بوم‌کلبه ترکمن از ایران، اکولوژ سیرا گوردا از کشور مکزیک، گردشگری متکی بر جامعه محلی از کشور کامبوج، برندگان این مسابقه در سال ۲۰۱۳ بودند. هر سه‌پروژه، در مرزها یا مستقیما درون طبیعت مناطق حفاظت‌شده و پارک‌های ملی واقع شده‌اند. به نظر داوران این مسابقه، با توجه به نبود فرصت‌های درآمد برای ساکنان بومی مجاور این مناطق، فعالیت‌های غیرقانونی مانند قطع درختان و شکار غیرقانونی که در گذشته بسیار اتفاق افتاده و همچنان در جریان است، این پروژه‌ها از طریق طرح‌های مختلف با هدف بسط ارزش‌های توریستی این مناطق جذاب، راه جدیدی برای استفاده پایدار از منابع طبیعی با فرصت‌های درآمد جایگزین برای جوامع محلی فراهم‌آورده است.
این جایزه، حامی پروژه‌های گردشگری مسوولیت اجتماعی است و درصدد بالابردن سطح آگاهی نه‌تنها در میان گردشگران، بلکه در میان راهنمایان تور و شرکت‌های گردشگری است. موسسه گردشگری و توسعه، در کشور آلمان در پی دغدغه‌های جهانی در توسعه بی‌رویه صنعت توریسم و مقصدهای گردشگری، اهدای این جایزه را از سال ۱۹۹۵ آغاز کرد و هدف آن، شکل‌دادن به گردشگری با محوریت مسوولیت اجتماعی محیط‌زیست و جوامع محلی است.
تقویت جامعه بومی از طریق مشارکت با جامعه محلی به منظور ارتقای سطح زندگی و آگاهی از محیط طبیعی و ترغیب آنان برای پشتیبانی از زیستگاه‌های باارزش پارک ملی گلستان، ایجاد فرصت‌های درآمد جایگزین برای جمعیت محلی با کمک به ارتقای کیفیت، تنوع و میزان تولید صنایع‌دستی و محصولات محلی سازگار با طبیعت و فراهم‌آوردن امکان فروش آنها بین گردشگران و ترویج آموزش‌های زیست‌محیطی و کمک به برنامه‌های حفاظت پارک ملی گلستان از طریق برگزاری برنامه‌های طبیعت‌گردی و آموزشی در زمینه‌های مرتبط و برقراری مشارکت با جامعه محلی در حفظ این منطقه طبیعی، از جمله دلایلی بوده که باعث جایزه‌گرفتن بوم‌کلبه ترکمن شده است.
بنیانگذاران بوم‌کلبه می‌گویند برنامه‌های طبیعت‌گردی خود را در گروه‌های کوچک، در مسیرهای متفاوت و با حفظ سکوت و آرامش، برای پرهیز از آشفتگی و پاکوب‌کردن مسیرهای پارک ملی، اجرا می‌کنند. آنها با تاکید بر حضور بلد محلی و اخذ مجوز ورود به پارک در هر سفر، زمینه فرهنگ‌سازی برای حضور قانونی در پارک ملی را برای طبیعت‌گردان و افراد بومی فراهم می‌کنند. احترام به فرهنگ بومی و حفظ هویت آن با تنظیم مجموعه‌ای از قوانین و مقررات رفتاری که در اختیار گردشگران قرار می‌دهند، آشناساختن گردشگران با اصول و قواعد و مقررات حاکم بر پارک‌های ملی، نحوه رفتار و احترام به جامعه میزبان و به‌حداقل‌رساندن آسیب‌های زیست‌محیطی از طراحی تا بهره‌برداری نیز، از دیگر عوامل انتخاب آنها در مسابقه گردشگری مسوولانه بوده است.
بوم‌کلبه ترکمن در روستای «توتلی‌تمک» و در فاصله یک پیاده‌روی از پارک ملی گلستان، پنج‌سال پیش با همکاری و مشارکت ساکنان مجاور آن و با هدف کمک به حفاظت از پارک ملی گلستان راه‌اندازی شد. «اکولوژ»
(Eco-lodge) یک‌واحد اقامتی است که به جلب گردشگران علاقه‌مند به طبیعت می‌پردازد و در کنار یک منطقه حفاظت‌شده یا پارک ملی، به‌منظور تاکید بر اهمیت حفاظت از آنها قرار دارد. معمولا اکولوژها به‌گونه‌‌ای طراحی می‌شود که منعکس‌کننده طبیعت و فرهنگ اطرافش باشد و کمترین آثار سوء را بر محیط خود وارد آورد. اصول معماری بوم‌سازگار از جمله به حداقل‌رساندن مصارف انرژی، ضایعات و مصرف آب را موردنظر قرار می‌دهد. معیارهای ذکرشده بخشی از مواردی است که صاحبان بوم‌کلبه ترکمن بر رعایت آن تاکید می‌کنند.
«وهاب‌زاده» می‌گوید: «پروژه‌های اکوتوریسم، مسوولانه و برای بلندمدت برنامه‌ریزی می‌شود. انتخاب این پروژه در «تو دو ۲۰۱۳» گردشگری و مسوولیت اجتماعی نیز حاکی از آن است که بوم‌کلبه ترکمن در مسیر درست قرار گرفته ولی با این همه، تا دستیابی به اهداف نهایی، راه درازی در پیش دارد.»
بیشتر گردشگرانی که به بوم‌کلبه می‌آیند (که تعدادشان تا به حال به هزارو۵۰۰نفر رسیده) از علاقه‌مندان به طبیعت و حامیان حیاتوحش هستند. گروه‌های خارجی از طریق کتاب‌های راهنمای سفرLONELY PLANET وTRESCHER VERLAG و همچنین از طریق وب‌سایت، با بوم‌کلبه آشنا هستند.
پایبندی به فلسفه بوم‌شناختی و حفظ تمامیت جامعه محلی، اکولوژ را از سایر خانه‌های بومی و اقامتگاه‌های تفریحی متمایز ساخته است. بوم‌کلبه فقط یک‌اقامتگاه بومی نیست، بلکه مکانی است که ارتباط نزدیک با طبیعت، فرصت تماشای حیاتوحش، زیستگاه‌های طبیعی منحصربه‌فرد پارک ملی گلستان و امکان حفاظت از آن به روش‌های مشارکتی، در آن برنامه‌ریزی شده است.
اکولوژ و اقامت در آن، به خودی‌خود موضوع و محور اصلی کار بوم‌کلبه نیست، بلکه یادگیری از محیط پیرامونی طبیعت و حفظ آن، جاذبه‌های فرهنگی اطراف برای گردشگران و مشارکت با جامعه محلی مجاور آن، در فرآیند اکوتوریسم، برای مدیران آن اهمیت بسیار دارد؛ برای همین است که آنها تلاش می‌کنند به حفاظت گونه‌هایی مانند گوزن قرمز، قوچ‌اوریال یا پلنگ ایرانی نیز کمک کنند.
به همین دلیل است که «وهاب‌زاده» درباره میزان مشارکت افراد محلی در این پروژه می‌گوید: «بیش از ۵۰نفر از ساکنان بومی در برنامه‌های بوم‌کلبه درزمینه‌های مختلف و طبق علاقه‌مندی‌ها و توانمندی‌های خود مشارکت دارند.»
یکی دیگر از ویژگی‌های بوم‌کلبه، این است که براساس «معماری بوم‌سازگار» برنامه‌ریزی و اجرا شده است. طراحی بوم‌سازگار، دربرگیرنده نوع مصارف انرژی، کارایی انتخاب مصالح و بهره‌گیری از سیستم‌های غیر‌فعال از طریق طراحی و هر فرم یا شکلی از معماری است که منطبق با الگوهای بوم‌شناختی باشد.
نگار کرمیان
شرق
