تاریخ انتشار : سه شنبه ۷ آبان ۱۳۹۲ زمان انتشار : ۲۱:۱۳

شهروندان:
مصطفی ملکیان در سال 1335 در شهر شهرضا دیده به جهان گشود. پژوهش‌های او عمدتاً در حوزه اخلاق، دین، فلسفه دین، معنای زندگی، روان‌شناسی، علوم انسانی، روش تحقیق و روشنفکری است.[۱] نظریه عقلانیت و معنویت از مهم‌ترین نظریات اوست.

ملکیان تحصیل در رشته مهندسی مکانیک را در دانشگاه تبریز به سال ۱۳۵۲ آغاز کرد، اما دغدغه‌های فلسفی و کلامی باعث شد وی رشته مهندسی را رها کند و به سراغ فلسفه برود. او تحصیل در حوزه و دانشگاه را هم‌زمان پی گرفت.

وی در سال ۱۳۶۵ در رشته فلسفه موفق به اخذ مدرک لیسانس شد و با اینکه تنها یک گام تا دفاع از پایان نامه کارشناسی ارشد فلسفه اسلامی دانشگاه تهران فاصله داشت از ادامه تحصیل انصراف داد. سپس به قم رفت و سالیانی نیز به تحصیل در حوزه علمیه قم پرداخت. در قم از درس کسانی چون عبدالله جوادی آملی، محمدتقی مصباح یزدی، حسن حسن‌زاده آملی، یحیی انصاری شیرازی و سید رضا بهاءالدینی بهره برد. وی مدتی در مؤسسه امام خمینی مشغول تحصیل و تدریس بود. ویرایش کتاب «جامعه و تاریخ» اثر محمدتقی مصباح یزدی از نتایج این همکاری است.

او در سال‌های دهه هشتاد به تدریس فلسفه در مراکز پژوهشی قم از جمله دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم و برخی از دانشگاه‌هایِ تهران پرداخته و تا کنون چندین پایان‌نامه دانشگاهی با راهنمایی یا مشاوره او در دانشگاه تهران، دانشگاه تربیت مدرس، دانشگاه امام صادق، دانشگاه قم و مؤسسه امام خمینی، تدوین شده‌است. روش وی در طرح مسائل فلسفی، تحلیلی و در محتوا وجودگرایانه است.

در دهه هفتاد که نشریه «نقد و نظر» توسط دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم منتشر شد، ملکیان نقشی تعیین‌کننده در آن داشت. «کیان» انعکاس‌دهنده نظرات روشنفکران دینی متمایل به فلسفه تحلیلی و «نقد و نظر» تریبون نواندیشان دینی متمایل به فلسفه قاره‌ای بود. در کیان عبدالکریم سروش محوریت داشت و در نقد و نظر محوریت با مصطفی ملکیان بود.

ملکیان تا بهار ۱۳۹۱ مشغول تدریس در مؤسسات خصوصی مثل مؤسسه پرسش، مؤسسه پنجره حکمت و سروش مولانا بود. در اواخر بهار ۱۳۹۱، با اعلام خبر بیماری او، کلاس‌هایش موقتاً تعطیل شدند و تا کنون برگزار نشده‌اند. ملکیان در آبان‌ماه ۱۳۹۱، در رثای احمد قابل در جمع دوستان سخن گفت. او در ۲۶ اسفند ۱۳۹۱، در مؤسسه فرهنگی سروش مولانا سخنرانی کرد و طرحی پژوهشی با مسائلی همچون «اخلاقی زیستن یعنی چه؟»، «چرا باید اخلاقی زیست؟»، «دیگران را چگونه اخلاقی کنیم؟» و … معرفی کرد.

اما آنچه که در چند سال اخیر به وجه ممیزه ملکیان از دیگر روشنفکران و اهل اندیشه تبدیل شده است، پی‌گیری مباحث معنوی در حوزه اخلاق و دین است که برخی از دیدگاه‌هایش را در کتاب‌هایی چون معرفت و معنویت و یا راهی به رهایی و مهر ماندگار می‌توان جست و جو کرد.

به گفته ملکیان روشنفکران باید به تقلیل مرارت و تقریر حقیقت سرگرم باشند وگفته‌ای معروف دارد که “من نه دل نگران سنّتم، نه دل نگران تجدّد، نه دل نگران تمدّن، نه دل نگران فرهنگ و نه دل نگران هیچ امر انتزاعی از این قبیل. من دل نگران انسان‌های گوشت و خون داری هستم که می‌آیند، رنج می‌برند و می‌روند.”

سعی کنیم که اولاَ: انسان‌ها هرچه بیشتر با حقیقت مواجهه یابند، به حقایق هرچه بیشتری دست یابند؛ ثانیاَ هرچه کمتر درد بکشند و رنج ببرند و ثالثاَ هرچه بیشتر به نیکی و نیکوکاری بگرایند و برای تحقّق این سه هدف از هرچه سودمند می‌تواند بود بهره‌مند گردند، از دین گرفته تا علم، فلسفه، هنر، ادبیات و همه دستاوردهای بشری دیگر.»

راهی به رهایی، مشتاقی و مهجوری، مهر ماندگار، سیری در سپهر جان از جمله کتاب‌های ملکیان است که عمدتا از سوی انتشارات نگاه معاصر به بازار کتاب عرضه شده است.

دو ترجمه نگریستن از ناکجا به هرکجا و زندگی گابریل مارسل هم از جمله آثاری است که وی برگردان فارسی کرده است.

نگارش مقدمه‌های عالمانه بر برخی کتاب‌‌های حوزه کلام و اخلاق از دیگر فعالیت‌های فکری مصطفی ملکیان به شمار می‌رود.

ملکیان سخنرانی‌های متعددی در زمینه‌های گوناگون فکری و فرهنگی‌ ایراد کرده است که برخی از‌آنها به صورت کتاب هم انتشار یافته‌اند.

ازجمله این آثار مجموعه‌ای چهار جلدی تاریخ فلسفه است که وی در کلاس‌های دانشگاهی بیان کرد و به صورت جزوه‌ای در شمارگانی محدود انتشار یافت که بعدها با مخالفت ملکیان جمع آ‌وری شد. وی هم اینک سرگرم تکمیل این مجموعه و افزودن منابع و استنادات علمی به آن است.

برخی از آثار مصطفی ملکیان:

تألیف:

• «سنت و سکولاریسم»، مصطفی ملکیان، عبدالکریم سروش، محمد مجتهدشبستری، محسن کدیور، تهران: صراط
• مهر ماندگار: مقالاتی در اخلاق شناسی، مصطفی ملکیان، تهران: نگاه معاصر
• مشتاقی و مهجوری: گفتگو در باب فرهنگ و سیاست، مصطفی ملکیان، تهران: نگاه معاصر
• حدیث آرزومندی: جستارهایی در عقلانیت و معنویت، مصطفی ملکیان، تهران: نگاه معاصر
• راهی به رهایی: جستارهایی در باب عقلانیت و معنویت، مصطفی ملکیان، تهران: نگاه معاصر
• سه گفتگو با مصطفی ملکیان: دین، معنویت و روشنفکری دینی، مصطفی ملکیان، تهران: پایان
• اخلاق باور، مصطفی ملکیان، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی

ترجمه:

• نظریه اخلاقی کانت، بروس اونی، مصطفی ملکیان (مترجم)، علیرضا آل بویه (مترجم)، قم: بوستان کتاب قم، ۱۳۸۱
• «پل تیلیش»، جی هی وود توماس، مصطفی ملکیان (مترجم)، فروزان راسخی (مترجم)، تهران: نگاه معاصر، ۱۳۸۲
• تنوع دین در روزگار ما: دیداری دوباره با ویلیام جیمز، چارلز تیلور، مصطفی ملکیان (مترجم)، تهران: شور
• «گابریل مارسل»، سم کین، مصطفی ملکیان (مترجم)، تهران: نگاه معاصر، ۱۳۸۲
• نگریستن از ناکجا به هرکجا
• شبکه باور، ویلاردون ارمن کواین، مصطفی ملکیان (مترجم)، امیر دیوانی (مترجم)، محمدحسین صبوری (مترجم)، تهران: صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران (سروش)، ۱۳۸۲
• نگاهی به فلسفه اخلاق در سده بیستم، استیون داروال، آلن گیبارد، پیتر ریلتن، مصطفی ملکیان (مترجم)، تهران: سهروردی، ۱۳۸۱
• لودویگ ویتگنشتاین: ربط فلسفه او به باور دینی، ویلیام دانالد هادسن، مصطفی ملکیان (مترجم)، تهران: نگاه معاصر
• «سیمون وی»، استیون پلنت، مصطفی ملکیان (مترجم)، فروزان راسخی (مترجم)، تهران: نگاه معاصر، ۱۳۸۲