توقف ایدز در خوان اول پیشگیری
شهروندان:
مینو محرز رئیس مرکز تحقیقات ایدز کشور از ورود ایران به موج چهارم ایدز خبر می‌دهد. موجی ترکیبی که از راه جنسی و تزریقی مبتلایان به این بیماری دردناک را افزایش می‌دهد.
او بیش از هرچیزی روی آموزش مداوم ایدز در وزارت آموزش و پرورش و صدا و سیما تأکید می‌کند. آموزش و پرورشی که تاکنون نتوانسته نقش مثبتی در جلوگیری از اعتیاد دانش‌آموزان داشته باشد.
این وزارتخانه سال گذشته حتی حاضر نبود درباره شیوع اعتیاد در میان دانش‌آموزان صحبت کند و هماره ورود مطبوعات به این مقوله را نقد می‌کرد. این درحالی بود که آمارهای رسمی، شمار دانش‌آموزان معتاد شناسایی شده پیش از ۸ ساله گذشته را ۳۰ هزار نفر اعلام کرده بود. او وزیردولتی بود که روز ایدز را در میان بهت همگان از «تقویم» خط زد. بیماری که به گفته حسن هاشمی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با پنهانکاری تبدیل به یک تابو شده تا همچنان قربانی بگیرد. با این وجود فشارها باعث شد تا از دو سال پیش ایدز راهی به درس زیست شناسی دانش‌آموزان اول دبیرستان پیدا کند.
هرچند دبیران این دوره از جمله «محمدرضا نیک نژاد» اعتقاد دارند آنچه در این کتاب به دانش‌آموزان ارائه می‌شود،اطلاعی درباره چگونگی جلوگیری از ابتلا به این بیماری مهلک به آنها نمی‌دهد. کتابی که در آخرین برگ آن به معلم گوشزد می‌شود طرح سؤال درباره ایدز مجاز نیست! مسأله ایدز درحالی به صورت ناقص به دبیرستان راه یافته که کاهش سن اعتیاد در میان کودکان و نوجوانان بسیاری را به این نتیجه رسانده که ایدز باید به کتب سطوح پایین‌تر هم برود البته به گونه‌ای که بتواند مخاطب را از خطر بیماری ایذر آگاه کند. اما این سؤال هم بی‌پاسخ می‌ماند که جامعه ایران تا چه زمانی می‌خواهد هزینه پنهانکاری درباره پدیده‌های اجتماعی را بدهد؟
محرک‌های مرگ آور
مینو محرز می گوید: «اکثر جوانان زمانی که به ما مراجعه می‌کنند مواد محرک را نمی‌شناسند بلکه فقط این مواد را عاملی نشاط‌آور می‌دانند.» هرچند «طه طاهری» قائم‌مقام(دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر) آمارهای تلخی از شناسایی کودکان معتاد پنج ساله می‌دهد. اما تأکید می‌کند که آمار این کودکان زیاد نیست؛ «کودکانی معتاد در مناطق آلوده حضور دارند که سن و سال برخی از آنها به ۵ و ۷ سال هم می‌رسد.»
او اما یک مسأله دیگر را هم می‌گوید: «کودکان معتاد در ایران دارای والدین معتاد هستند که در جمع آنها معتاد شده‌اند.» چند ماه پیش عکسی از یک خانواده روستایی در کرمانشاه روی سایت‌های خارجی رفت که در آن، خانواده و کودکان چند ساله در کنار هم مواد مخدر می‌کشیدند. مجلسی خانوادگی که در آن بزرگتر‌ها ساقی کودکان چند سالهای شده بودند که نمی‌دانستند سرنوشت آنها با دود غلیظ اعتیاد گره خورده است. مسأله وقتی حادتر می‌شود که عبدالرضا رحمانی فضلی دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر از درگیری مستقیم ۶ میلیون نفر در کشور با مواد مخدر خبر می‌دهد. سید حسن هاشمی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز نسبت به شیوع ۴۰ برابری ابتلا به ایدز در کودکان کار هشدار می‌دهد و می‌گوید: «در ایران چرخه انتقال عفونت از تزریقی به رفتار پرخطر جنسی تغییر کرده است.»
برنامه‌هایی که رنگ باخت
دولت دهم تنها روز ایدز را از تقویم ملی خط نزد، بلکه برنامه‌هایی که باید برای کاهش آسیب‌ها اجرا می‌کرد را نیز کنار گذاشت. مینو محرز کمرنگ شدن برنامه‌های کاهش آسیب‌ها را باعث ایجاد موج چهارم ایدز در میان معتادان می‌داند.
محرز وضعیت را بسیار نگران‌کننده توصیف می‌کند و می‌گوید: «برنامه‌هایی که در سالهای قبل با عنوان نصب دستگاه‌های خودپرداز لوازم پیشگیری مطرح بود باید مجدداً فعال شوند.
کاهش آسیب به معنی دادن وسایل پیشگیری این بیماری از راه جنسی و توزیع سرنگ به صورت مجانی است.> مسأله‌ای که هاشمی هم روی آن تأکید می‌کند. محرز همچنین می‌گوید< این‌که فقط متادون به معتادان بدهیم دیگر جوابگو نیست چرا که در ارائه خدمات بهداشتی و درمانی، بچه‌های خوب و بد مطرح نیستند.> هرچند خوراندن متادون به معتادان برای ترک اعتیاد خود جای سؤال بسیاری دارد. بسیاری از متادون به عنوان یک مواد مخدر یاد می‌کنند و احتمال می‌دهند که متادون هم همان مسیری را در پیش بگیرد که پیشتر «هروئین» رفته بود.
در گذشته هم تبلیغات فراوان و گوشخراش کشف یک داروی جدید درمان قطعی و آسان اعتیاد و همچنین بیماری‌های اعصاب و روان، همه اروپا و سپس دنیا را فرا گرفته بود، در حالی که آن داروی جادویی چیزی نبود جز «هروئین». توزیع بی‌رویه آن در میان بیماران، تبلیغات فراوان برای مصرف آن و یادآوری این نکته که تنها راهکار قطعی درمان اعتیاد است، موجب رواج یکی از کشنده‌ترین مخدرهای دنیا شد که همه جوره (خوراکی، تدخینی، مشامی و تزریقی) قابل مصرف است؛ اشتباهی که بعد‌ها خود محققان به آن اعتراف کردند.
کتاب زیست شناسی اول دبیرستان
محمدچینیان مدیر کل دفتر سلامت وزارت آموزش و پرورش می‌گوید که در کتاب زیست شناسی دانش‌آموزان اول دبیرستان در فصلی با عنوان «سلامت و بیماری»، تعریف ایدز، تاریخچه ایدز در ایران، راههای ورود ویروس به بدن و دلیل ایجاد نقص در ایمنی بدن، نشانه‌های ایدز، تشخیص اچ‌آی‌وی، درمان، سلامت رفتاری و راههای پیشگیری، مطرح شده است.
آن طور که او می‌گوید وزارت آموزش و پرورش با همکاری صندوق جهانی و سایر دستگاه‌ها در دو برنامه پنج ساله فعالیت‌هایی را برای تحقق اهداف برنامه ملی استراتژیک مبارزه با ایدز آغاز کرده است. چینیان از تهیه کتابچه پیشگیری از ایدز برای دانش‌آموزان دبیرستانی، پیش‌دانشگاهی و فنی و حرفه‌ای در سال ۱۳۹۲ خبر می‌دهد اما این کتابچه فقط در ۱۱ استان کشور توزیع شده است.
او می‌گوید این ۱۱ استان نیازمند توجه بیشتری بوده‌اند. البته نامی از این استان ها نمی‌برد.
بر اساس آخرین آمار وزارت بهداشت ایران تعداد مبتلایان شناسایی شده تا اول مهر ماه بیش از ۲۷ هزار نفر است. آمار واقعی مبتلایان به این ویروس در کشور ۹۰ هزار نفر برآورد شده است که نسبت به سال ۱۳۸۰، حدود ۹ برابر افزایش یافته است.
ایدز از طریق هوا منتقل نمی‌شود
هرچند ورود ایدز به کتب درسی باعث امیدواری بسیاری به برخورد واقعی با یک بیماری مهلک که در فرهنگ ما «جرم» تلقی می‌شود شده اما خبرهای رسیده از دبیرستان‌های کشور می‌گوید در فصل هفتمی که به ایدز اختصاص داده شده، در مورد پیشگیری هیچ اطلاعی به دانش‌آموز نمی‌دهد. به گفته محمدرضا نیک‌نژاد به نظر می‌رسد صحبت از ایدز در این کتاب درسی تنها یک رفع مسئولیت و راهی برای کاهش فشارها به آموزش وپرورش در این زمینه بوده است. درحالی که وزیر بهداشت ادامه پنهانکاری ها در مواجهه با بیمارن مبتلا به ایدز را باعث افزایش ابتلا به این بیماری می‌داند و بر لزوم آموزش و اطلاع‌رسانی صحیح در مورد آن تأکید دارد، اما آنچه درباره ایدز به مدارس راه یافته هیچ کمکی به پیشگیری آن نمی‌کند. به گفته نیک‌نژاد در صفحات مربوط به بیماری ایدز هیچ اشاره‌ای به روش‌های پیشگیری از این بیماری نشده و تنها به راههای انتقال ایدز و علائم این بیماری پرداخته شده است. او می‌گوید دو سال است که این مباحث به کتاب زیست‌شناسی سال اول متوسطه وارد شده اما چیزی جز بحث‌های ناکارآمد نیست.
به گفته نیک نژاد: «در فصل آخر کتاب زیست‌شناسی سال اول متوسطه فصلی به نام سلامتی و بیماری در۲۰ صفحه وجود دارد که اعتیاد ۴ صفحه و ایدز ۶ صفحه از آن را به خود اختصاص داده است.» او به یک نکته دیگر هم اشاره می‌کند. در صفحات ابتدایی آخرین فصل کتاب زیست اول دبیرستان آمده که طرح سؤال از این بخش در آزمون‌های پایانی مجاز نیست. با توجه به درج این جمله در ابتدای صفحات مربوط به ایدز، کلاس‌های شلوغ و صحبت در رابطه با این بیماری که به مسائل جنسی نیز ربط پیدا می‌کند معلم ترجیح می‌دهد که اصلاً وارد چنین بحثی نشود.
نیک‌نژاد می‌گوید مؤلفان این کتاب تنها زحمت کشیده‌اند و براساس پژوهش‌های انجام گرفته نوشته‌اند که ایدز از راه هوا، غذا، گزش حشرات، صحبت کردن، روبوسی، بزاق و ادرار منتقل نمی‌شود:«این درحالی است که در صفحات مربوط به بیماری ایدز در این فصل هیچ اشاره‌ای به روش‌های پیشگیری از این بیماری نشده و تنها به راههای انتقال ایدز و علائم این بیماری پرداخته شده است.» او تأکید می‌کند دانش‌آموزان باید راههای پیشگیری از ایدز را آموزش ببینند. آموزش پرورش درحالی در حد رفع تکلیف وارد ماجرا می‌شود که وزیر بهداشت با انتقاد از نوع برخورد با بیماری ایدز می‌گوید: «سالها سخن گفتن از ایدز در رسانه‌های جمعی را اجازه نمی‌دادیم. امروز نیز به دلیل توسل به روش‌های غیرعلمی برای تبلیغ روش‌های پیشگیری از این بیماری و کنترل آن، اغلب مردم از این بیماری وحشت دارند و این تصویری است که با رسانه‌ها در ذهن مردم و فکر مردم نشانده‌ایم.»
به گفته او اطلاعات نادرست بعضاً سبب می‌شود که ایدز با هنجارهای رفتاری گره خورده و در نهایت به تابو تبدیل شود.
هاشمی می‌گوید: «پنهانکاری دسته جمعی میان مبتلایان به دلیل نگاه منفی در افکار عمومی و توسعه روابط پرخطر از سوی دیگر سبب شده که در طول ۱۱ سال آمار ایدز در کشور به ۹ برابر افزایش یابد.» آمارهای «انجمن حمایت و یاری آسیب دیدگان اجتماعی مرکز البرز» نشان می‌دهد که زنان سرپرست خانواری که این انجمن تحت حمایت قرار داده بعد از مرگ همسرانشان متوجه شده‌اند، که همسرشان مبتلا به ایدز بوده است. البته مسأله دیگری هم وجود دارد که اجازه نمی‌دهد آمار واقعی ناشی از مرگ و میر در ایران خود را نشان بدهد و آن ثبت مرگ افراد به علت ایست قلبی است.
ایدز بالاتر از تورم
به گفته هاشمی با کمی اغماض می‌توان گفت این بیماری سالانه حدود ۸۰ درصد افزایش داشته است، یعنی خیلی بیشتر از اعداد و ارقام مربوط به تورم، افزایش قیمت مسکن و غیره. این در حالی است که بحران‌ها در مورد تورم، افزایش قیمت مسکن و… را به راحتی در رسانه‌ها عنوان می‌کنیم اما در مورد درصد ابتلا به ایدز پنهانکاری بسیاری داشته‌ایم.
او اعتقاد دارد که بیشتر از تلاش برای کشف دارو و درمان ایدز، لازم است همت جمعی برای یافتن راهکارهایی برای کنترل پیشرفت این بیماری و کند شدن سیر ابتلای آن داشته باشیم:«برخلاف درمان، راههای انتقال این بیماری بسیار سریع شناسایی شدند و تستهای تشخیص کشف شدند. ما نیز با تأخیر زیادی توانستیم این مباحث را در کشور اجرایی کنیم گرچه متأسفانه هنوز امکانات به صورت کامل در دسترس نیست.»
از بسترهای اجتماعی کنترل ایدز غافلیم
هاشمی با تأکید بر لزوم استفاده از بسترهای اجتماعی به منظور کنترل بیماری ایدز می‌گوید: «تجربه عموم مردم در مواجهه با ایدز بسیار کم و این موضوع به پنهانکاری وسیع بیماران دامن می‌زند تا زمانی که این تابو شکسته نشود کنترل روند صعودی ایدز میسر نخواهد شد و با پاک کردن صورت مسأله مشکلاتمان افزوده شده است.» او اعتقاد دارد ابتلا به ایدز به رفتارهای پنهان مردم بویژه رفتارهای پرخطر جنسی در نوجوانان و جوانان، مصرف مواد مخدر تزریقی و محرک‌ها مربوط می‌شود، بنابراین باید نظارت‌ها و اطلاع رسانی‌ها دقیق و شفاف باشند و ارائه خدمات استمرار داشته باشد.
توسعه قارچ‌گونه ایدز
هاشمی خبر تلخ دیگری هم می‌دهد. کمپ‌های اعتیادی که قرار است معتادان را از چنگال اعتیاد نجات بدهد خود یکی از محل‌های توسعه اعتیاد است.
زندان‌ها هم همین نقش تلخ را بازی می‌کنند. آمارهای انجمن حمایت و یاری آسیب دیدگان اجتماعی مرکز البرز هم این مسأله تأیید می‌کند. آنها یک نکته را گوشزد می‌کنند که باعث می‌شود شمار زنان بیگناه مبتلا به ایدز افزایش یابد. زنانی که در ملاقات شرعی با همسران خود در زندان‌ها مبتلا می‌شوند. بیماری که می‌تواند پس از ابتلای مادر از طریق مادر جنین را هم آلوده کند.
زنانی که بعد از ابتلا مجبور می‌شوند حتی بیماری خود را از خانواده و بستگان درجه یک پنهان کنند. یعنی ایدزی که از یک همسر معتاد به آنها رسیده نه تنها همسرشان را می‌کشد که با انتقال بیماری به آنها، خانواده و اطرافیان را هم از آنها دور می‌کند. اما مشکل فقط ترس اطرافیانی که از اصل ماجرا خبر دارند نیست بلکه نگاه بد جامعه به مبتلایان به ایدز از دیگر عواملی است که آنها را اذیت می‌کند. همه این خطرها از سمت زندانی‌هایی می‌آید که مسئولان تا چند سال پیش کلاس‌های مشاوره‌ای برای‌شان می‌گذاشتند تا با خطرات محیطی که در آن زندگی می‌کنند، آشنا شوند. اما این کلاس‌ها هم در دولت گذشته برچیده شد.
آن طور که وزیر بهداشت می‌گوید: «در ایران چرخه انتقال عفونت از روش مواد مخدر تزریقی به انتقال از طریق تماس جنسی پرخطر تغییر یافته است. هرچند در زمینه انتقال این بیماری از طریق اعتیاد تزریقی در دوره‌ای نتایج خوبی در کاهش آمارها داشتیم اما نباید از افراد معتاد و کسانی که مواد مخدر تزریقی استفاده می‌کنند، غافل شد.» او همچنین تأکید می‌کند که باید روی مراقبت از زندان‌ها و محیط‌هایی که این افراد تجمع بیشتری دارند با شدت بیشتری نظارت داشت.
کودکان کار!
این تنها دانش‌آموزان نیستندکه به مراقبت و دلسوزی بدون پنهانکاری نیاز دارند. کودکان کار هم از جمله گروه‌های هستند که آمارهای وزیر بهداشت نشان می‌دهد ایدز در آنها ۴۰ برابر متوسط شیوع آن در جامعه است. او ابتلای ۵ درصدی کودکان کار را یک آمار هشداردهنده می‌داند و می‌گوید:«در این راستا نمی‌توان تمام افراد جامعه را چک کرد اما باید گلوگاه‌ها حتماً کنترل شوند.»
به گفته هاشمی؛ متولی مسأله ایدز وزارت بهداشت نیست. او این وزارتخانه را متولی تشخیص و درمان بیماری می‌داند و می‌گوید: «همه باید باور کنند که این مشکل جدی کشور است.
معلول این بیماری رفتار اجتماعی کشور است و نقش وزارت بهداشت در موارد تعریف شده، کم است. باید نگرانی‌های مردم در این زمینه برطرف شود و امکانات مربوطه گسترش یابد.» به گفته او باید وسایل پیشگیری از این بیماری به صورت ارزان یا رایگان در اختیار مردم باشد. عدم پنهانکاری و اطلاع‌رسانی صحیح در این زمینه کمک‌کننده خواهد بود. آمارهای نگران‌کننده اعتیاد و ایدز در جامعه یک سؤال بزرگ را در ذهن افکارعمومی می‌کارد؛ نتیجه و محصول این همه پنهانکاری چیست؟ آیا با پنهانکاری سرعت شیوع اعتیاد و ایدز کاهش می‌یابد؟
زهراکشوری- ایران
