چوگان، ایرانی می‌ماند
شهروندان:
در روزهای گذشته که خبر ثبت بازی چوگان به‌نام کشور همسایه‌مان جمهوری آذربایجان روی خبرگزاری‌ها قرار گرفت آه از نهادمان بلند شد که برای چندمین بار یکی دیگر از جلوه‌های تمدن ایرانی به نام کشور دیگری سند زده شد. ظاهرا بعد از ثبت ساز «تار» ایرانی، این‌بار قرعه به نام چوگان افتاده بود تا عنوانی به‌جز نام سرزمین مادری برای معرفی‌اش ثبت شود.
بعضی‌هایمان دست به کار شدیم و اعتراض ایرانیان در دنیای مجازی شروع شد، هرچند برای بعضی‌ها انگار این مساله عادی شده بود و تنها با یک جمله خبری ساده به‌دیگران اطلاع‌رسانی می‌کردند. بعد از چند روز بحث در دنیای مجازی، به پایگاه‌های خبری و مطبوعات خبر رسید که با پیگیری‌ها و اعتراض سازمان میراث فرهنگی جمهوری اسلامی ایران بازی چوگان به نام کشور جمهوری آذربایجان ثبت نشد و خوشبختانه این‌بار موفق به حفظ یکی از نشانه‌های فرهنگ ایرانی شده‌ایم. برای پرس و جوی بیشتر در این زمینه و شنیدن کامل ماجرا به سراغ فرهاد نظری، مدیرکل ثبت آثار سازمان میراث فرهنگی و گردشگری رفتیم و در همین رابطه گفت‌وگویی با او داشتیم.
- آیا چوگان به‌عنوان یکی از آثار میراث‌فرهنگی ایران ثبت شده است؟
بله، بازی چوگان در سال ۱۳۸۸ در فهرست آثارملی به ثبت رسیده و برای ثبت جهانی هم به مدت ۸ ماه روی سایت یونسکو قرار داشته است.
- پس چرا تلاش ایران برای ثبت جهانی چوگان در آن زمان به نتیجه نرسید؟
متاسفانه به‌دلیل بی‌توجهی افرادی که باید سایت یونسکو را رصد می‌کردند، این قضیه روی داد. دوستانی که مسئولیت داشتند، متاسفانه با اهمال‌کاری‌ها و جدی نگرفتن قضایا سبب شدند تا مدتی این اتفاق بیفتد. اما به‌نظر می‌رسد هنوز فرصت جبران هست.
- برای خود من این سوال مطرح شده بود که کشورجمهوری آذربایجان با چه توجیه و ادله‌ای برای ثبت چوگان اقدام کرده بود؟
در واقع کشورجمهوری آذربایجان با این توجیه که بازی چوگان در این کشور رو به افول گذاشته است و به نوعی در معرض فراموشی قرار دارد، پیشنهاد ثبت این بازی را به نام کشور جمهوری آذربایجان در یونسکو مطرح کرده بود. انجام بازی چوگان با اسب قره‌باغی دلیل دیگری بود که جمهوری آذربایجان برای ثبت این ورزش به نام خودش ارایه کرده بود.
- سازمان میراث فرهنگی و گردشی برای اعتراض به این مساله چه اقدامی انجام داد؟
ایران از همان ابتدا نسبت به ثبت چوگان به نام کشور جمهوری آذربایجان اعتراض کرد، این اعتراض هم شامل عنوان و هم محتوای درخواست کشورجمهوری آذربایجان می‌شد. برای ابلاغ اعتراض ایران، نامه‌ای به امضای دکتر محمد علی نجفی، رئیس جدید سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری برای خانم ایرینا بوکوآ، مدیرکل یونسکو ارسال شد و طی آن سازمان میراث فرهنگی و گردشگری جمهوری اسلامی ایران مخالفت خود را با ثبت این بازی به نام کشوری به غیر از ایران ابراز کرد.
- آیا نهادها و سازمان‌های مربوطه دیگر نیز اعتراضی برای یونسکو ارسال کردند؟
بله، خوشبختانه نهادها و سازمان‌های مرتبط همکاری خوبی در این زمینه داشته‌اند. درواقع متن نامه مذکور با همکاری فدراسیون چوگان و وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران تنظیم شده بود و سازمان میراث فرهنگی برای هرچه سریع‌تر به نتیجه رسیدن اعتراض به ثبت این بازی به نام کشور دیگر مذاکراتی نیز با نماینده ایران در سازمان یونسکو داشته است.
- علت این‌که نماینده ایران در یونسکو در زمان رأی‌گیری برای ثبت چوگان به نام یک کشور دیگر نسبت به این قضیه اعتراضی نکرد چه بود؟
در هر دوره اجلاس یونسکو بین ۲۲ تا ۲۴ کشور به‌عنوان داور انتخاب می‌شوند و در این دوره ایران در بین داوران حضور نداشت. برطبق قوانین ثبت شده یونسکو تنها داوران می‌توانند به صورت رسمی به رأی‌گیری اعتراض کنند و ایران امکان اعتراض رسمی به پرونده چوگان را نداشته است.
- چه اقدامات دیگری بعد از ارسال نامه اعتراض ایران انجام دادید؟
باوجود محدودیت‌های ایران به دلیل نبودن کشورمان در تیم داوری این دوره، یک هیات از کارشناسان میراث فرهنگی به باکو اعزام شدند و گفت‌وگو‌ها و مذاکرات مفصلی با مسئولان جمهوری آذربایجان داشتند. اگر جمهوری آذربایجان می‌خواهد که این فرهنگ ایرانی را حفظ کند، ما می‌توانیم به آنها کمک کنیم، اما نمی‌توانیم بپذیریم فرهنگی را که به ما تعلق دارد، به‌نام کشوری دیگر زده شود.
- جمهوری آذربایجان پرونده چوگان را در کدام دسته از پرونده‌های یونسکو به جریان انداخته بود؟
همان‌طور که می‌دانید پرونده‌های یونسکو در دو دسته«اصلی» و «در معرض خطر» برای ثبت به جریان می‌افتند. جمهوری آذربایجان پرونده چوگان را در دسته«پرونده‌های در معرض خطر» به جریان انداخته بود و با این توجیه که این ورزش با اسب قره‌باغی در این کشور در خطر انقراض است سعی در ثبت این بازی به نام کشور جمهوری آذربایجان داشت.
- ثبت با یک نام محدود که ظاهرا برای چوگان اتفاق افتاده است یعنی چه؟
با همه تفاسیر و توجیهاتی که جمهوری آذربایجان برای ثبت چوگان به‌نام این کشور ارایه کرده بود با پیگیری‌ها و مذاکرات صورت‌گرفته این ثبت تنها به نام«چوگان بازی سنتی با اسب قره‌باغی آذربایجان» محدود شد و در پرونده اصلی هم این نکته که چوگان یک بازی جمهوری آذربایجانی نیست صراحتا درج شده است. یعنی موضوع پرونده باز است، زیرا آنها هم می‌دانستند که چوگان یک بازی کاملا ایرانی است.
- ظاهرا فیلم مستند ارایه‌شده توسط جمهوری آذربایجان هم حاشیه‌ساز شد و اعتراض هیات ایرانی را درپی داشت، دلیل این اعتراض چه بود؟
در قسمتی از فیلم مستندی که کشور جمهوری آذربایجان ارایه داده بود از واژه مجعول آذربایجان جنوبی برای استان‌های آذربایجان‌های‌غربی و شرقی ایران استفاده شده بود. اعتراض دوم ما نسبت به همین قضیه بود چراکه درواقع نوعی تعرض به حاکمیت جمهوری اسلامی ایران محسوب می‌شد. درنهایت هم این متن و گفتار از فیلم ارایه شده این کشور با اعتراض تیم ایرانی حاضر در اجلاس حذف شد.
- سوال پایانی این‌که سرانجام ثبت رسمی و جهانی بازی چوگان به کجا می‌رسد؟
ضمن بیان مجدد این نکته که ثبت بازی چوگان با این عنوان محدود به هیچ‌وجه سندی بر جمهوری آذربایجانی‌بودن آن نیست درباره ثبت‌نهایی چوگان باید بگویم از آن‌جا که بازی چوگان تنها محدود به ایران نمی‌شود و در کشورهای دیگری مثل هند و افغانستان هم این بازی رواج دارد، مقرر شده است تا در نشست بعدی یونسکو این بازی به صورت چند ملیتی ثبت نهایی و رسمی شود. به هر تفسیر انتشار خبرخوش پذیرش رسمی و کتبی حق ایران توسط کشور جمهوری آذربایجان، بار دیگر موجی از امیدواری را در کشورمان موجب شد و بار دیگر ما را نسبت به ثبت جهانی هرچه سریع‌تر دیگر نمادها وآداب و رسوم تمدن ایرانی مثل«نوروز» و همچنین به سرانجام رسیدن پرونده‌های در جریانی همچون پرونده ثبت«طب سنتی» به‌عنوان«میراث ناملموس» امیدوار ساخت و خوشحال‌تر می‌شویم اگر باکفایت و کاردانی مسئولان دیگر شاهد چنین مواردی نباشیم و از همان ابتدا پرونده‌های محکم و کاملی را برای ثبت جهانی میراث ایرانی ارایه کنیم تا مجبور نشویم بعد از وقوع با اعتراض علاج واقعه کنیم.
درواقع خبر پذیرش حق ایران این نوید را می‌دهد که مسئولان جدید حوزه میراث فرهنگی و گردشگری با جدیت تمام، سعی در حفظ میراث‌فرهنگی و معنوی این مرز پرگهر را دارند و انشاءالله دیگر شاهد موارد مشابه نخواهیم بود.
بهاران سواری
شهروند
