چالش‌های پذیرایی از گردشگران خارجی
شهروندان – آنا رفیعی*:
با فرارسیدن بهار و آغاز فصل گردشگری بسیاری در سراسر جهان به جست‌وجوی مقاصد جذاب برای سیر و سفر هستند. ایران در سال 2014 بعد از غیبتی طولانی در فهرست مقاصد اصلی گردشگری رسانه‌های مختلف از جمله روزنامه گاردین، فایننشال‌تایمز و دیلی‌تلگراف جای گرفته است.
تاریخ‌کهن، طبیعت متنوع و فرهنگ متفاوت از نکاتی هستند که می‌توانند آن را به مقصدی جذاب برای گردشگران خارجی تبدیل کنند. ایران با گذر از انقلاب و جنگ که مهم‌ترین دلیل در کاهش گردشگران خارجی بودند بین سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۶ رفته‌رفته در بازیابی موقعیت ازدست‌رفته بود که بار دیگر سایه تحریم‌ها و تبلیغات منفی غربی‌ها گردشگران را از سفر به این کشور بازداشت. با روی‌کارآمدن دولت جدید و کمرنگ‌شدن تحریم‌ها اولین قدم، هرچند بسیار کوتاه، در جذب گردشگران خارجی که همانا احساس امنیت و آرامش است، برداشته شده اما آیا برای قدم‌های بعدی نیز برنامه‌ریزی صورت گرفته است؟
گردشگر به جایی می‌رود که بتواند پاسخ نیازهایش را بگیرد. این نیاز می‌تواند شخصی باشد مثل ارضای حس کنجکاوی او نسبت به آن مکان، یا عمومی باشد مانند نیاز به امنیت، استراحت و تغذیه مناسب. بنابراین توسعه گردشگری نیازمند زیرساخت‌های مناسب برای ارایه خدمات مورد نیاز گردشگران است. از مهم‌ترین نیازهای گردشگری ایران می‌توان به حمل‌ونقل عمومی، امکانات اقامتی و خدمات رفاهی اشاره کرد و از آنجایی که گردشگری فرهنگی در شرایط حاضر سهم عمده‌ای از گردشگری ایران را در بر می‌گیرد، مثال‌ها در ادامه به این نوع گردشگری خلاصه می‌شوند.
ارایه امکانات حمل‌ونقل عمومی آسان و امن به گردشگران از جمله نیازهای پایه‌ای گردشگری ایران است. از مهم‌ترین مقاصد گردشگری در ایران سایت‌های باستانی و اماکن تاریخی هستند که دسترسی به این مناطق که اکثرا خارج از شهرها هستند به‌جز استفاده از وسایل شخصی مقدور نیست. از جمله می‌توان به کلیساهای سه‌گانه شمال‌غرب ایران (قره‌کلیسا، کلیسای زورزور و کلیسای سنت‌استپانوس) اشاره کرد که مسیر نامناسب و عدم وجود تابلوهای راهنما در طول مسیر منجر به سردرگمی گردشگران می‌شود به‌طوری که در تجربه شخصی نویسنده دسترسی به کلیسای زورزور بعد از چندین ساعت جست‌وجو امکان‌پذیر نشد.
در داخل شهرها نیز گردشگران خارجی بدون همراهی راهنمای محلی امکان استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی از تاکسی و اتوبوس گرفته تا مترو را ندارند؛ از آنجایی که هیچ‌گونه راهنما یا تابلویی به زبان دیگر در این وسایل نصب نشده است. در کشورهایی چون ایتالیا و فرانسه که رتبه بالایی در جذب گردشگر دارند نقشه‌ها و بروشورهای مسیرهای گردشگری به زبان‌های مختلف در تمامی ایستگاه‌های حمل‌ونقل عمومی به‌صورت رایگان ارایه می‌شوند.
از طرف دیگر مترو که مهم‌ترین وسیله حمل‌ونقل در داخل شهرهاست و سهم بالایی در جابه‌جایی مسافران به مراکز گردشگری دارد مجهز به تابلوهای اطلاعاتی دوزبانه است به‌طوری که گردشگر با نقشه موجود در دستش و نگاه به تابلو مسیر مترو به‌راحتی قادر است در ایستگاه موردنظرش پیاده شود. علاوه بر آن در ایستگاه‌های مناطق گردشگری نیز بلندگو مترو با زبان‌های دیگر مسافران را از امکان دسترسی آنها به این مکان‌ها آگاه می‌کند. حتی به‌عنوان مثال در ایستگاه مرکز تاریخی رم یا ایستگاه واتیکان با کشیدن تصاویر مربوط به کولوسئوم، کلیساها و سایر سایت‌های تاریخی روی نقشه مسیر مترو گردشگران را ترغیب به پیاده‌شدن در آن ایستگاه‌ها می‌کنند.
هتل، مهمانسرا، رستوران، فروشگاه و سرویس‌های بهداشتی مناسب در مناطق گردشگری از مهم‌ترین زیرساخت‌هایی است که متاسفانه اعم سایت‌های گردشگری یا فاقد چنین امکاناتی هستند یا دارای امکانات نامناسب و ناکافی می‌باشند. به‌طور مثال بازدیدکنندگان سایت تاریخی تخت‌سلیمان در تکاب با وجود طی‌کردن مسیر طولانی و نه‌چندان سهل، دسترسی به هیچ‌گونه امکانات رفاهی مناسب مانند غذاخوری و سرویس‌های بهداشتی را ندارند.
یا در موردی دیگر، تنها خدمات ارایه‌شده به گردشگری که با مشقت فراوان هزار‌پله پیموده تا به قلعه‌رودخان فومن برسد، بستنی‌های یخی خانگی است که محلی‌ها با قیمت بالا می‌فروشند. نبود امکانات رفاهی منجر به بی‌میلی گردشگران و عدم‌ترغیب دیگران به بازدید از این مناطق که تعدادشان هم در ایران کم نیست، می‌شود. گردشگری بدون سرویس‌های بهداشتی مناسب امکان‌پذیر نیست. با وجود وعده‌های رییس وقت سازمان میراث‌فرهنگی و گردشگری در اواخر سال ۸۶ مبنی بر ساخت هزارواحد خدماتی و سرویس‌های بهداشتی بین‌راهی، تاکنون بعد از گذشت شش‌سال نه‌تنها این وعده عملی نشده است بلکه نشانه‌هایی از عملی‌شدن آن نیز دیده نمی‌شود.
سرویس‌های بهداشتی موجود نیز نیازمند نگهداری و نظافت مداوم هستند و شواهد نشان می‌دهد که وضعیت اکثر آنها برای گردشگران بسیار نامناسب و غیرقابل استفاده است. فقدان یا کیفیت پایین چنین خدماتی حتی در شهرهای بزرگ و گردشگرپذیری چون شیراز نیز به‌وضوح دیده می‌شود. گردشگرانی که به این شهر به قصد بازدید از سه‌اثر جهانی تخت‌جمشید، نقش رستم و پاسارگاد روانه می‌شوند در طول مسیر و در مکان تاریخی با مشکل روبه‌رو هستند.
مدیریت صحیح بازدید، حضور نگهبانان و راهنمایان به جهت استقبال دوستانه و ارایه کمک در موارد بروز هرگونه مشکل یا حادثه ناگوار از جمله نیازهای ضروری گردشگران است. عدم‌وجود راهنمای متخصص و مسلط به زبان‌های گوناگون یا فقدان وسایل اطلاعاتی چون تابلوهای راهنما، نقشه‌ها، بروشورها و دستگاهای راهنمای صوتی گردشگران را سردرگم می‌کند و جذابیت مکان را کاهش می‌دهد. در بازدید از بسیاری از سایت‌های باستانی و تاریخی از چغازنبیل در شوش گرفته تا ارگ بم یا از کاخ‌ها و بناهای صفوی اصفهان گرفته تا میراث‌های قاجاری و پهلوی در تهران، تنها با یک فروشنده بلیت و تابلوهای راهنمایی که اکثرا ناخوانا، شکسته و کثیف هستند سروکار داریم.
اگر خوش‌شانس باشیم که در ایام خاصی چون عید به بازدید رفته باشیم می‌توانیم راهنمایانی را که توضیحات مختصری در رابطه با مکان می‌دهند، بیابیم. اما آنچه گردشگر امروز در بازدید از مکان‌های فرهنگی و تاریخی به آن نیاز دارد فراتر از راهنمایان محلی، تابلوهای راهنما و بروشورهای کوچک حاوی اطلاعات هستند. موزه‌های کلاسیک و خاک‌گرفته با کاغذ‌هایی که حاوی اطلاعات تخصصی در ویترین‌ها هستند دیگر جذابیت خود را برای گردشگران از دست داده‌اند.
امروزه صنعت گردشگری برپایه تبلیغات و ارایه هرچه‌بیشتر مکان با استفاده از تکنولوژی‌های به‌روز و مدرن دنیا استوار است. از آنجایی که امکان ورود بازدیدکنندگان به همه بخش‌های یک بنای تاریخی یا محوطه باستانی به دلایل امنیتی و حفاظتی مقدور نیست بنابراین باید برای بازدیدکنندگان امکان دیدن و درک‌کردن آنچه در گذشته روی داده است با ساخت مدل‌ها و ایجاد موزه‌های مجهز به سیستم‌های پیشرفته و تکنولوژی‌های سمعی و بصری مبتکرانه فراهم شود. از بهترین نمونه‌های چنین مدیریتی را می‌توان در محوطه جهانی هرکولانیوم در ایتالیا و داخاو در آلمان دید که گردشگران با قدم‌زدن در آنها و دیدن بقایای گذشته تصوری در ذهنشان شکل می‌گیرد که این تصور و درک با کمک موزه‌های تعاملی، بازسازی صحنه‌ها و نمایش فیلم‌ها تکمیل می‌شود.
اهمیت گردشگری در ایجاد آثار مثبت اقتصادی در جهان به‌طور روزافزون افزایش یافته و در تمامی کشورها این فعالیت به‌عنوان یکی از عوامل اصلی ایجاد اشتغال، کاهش نرخ بیکاری و افزایش درآمد ارزی مورد توجه است. حتی در برخی کشورها به‌ویژه کشورهای اروپایی، جهانگردی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین راهبردهای توسعه محسوب می‌شود. موارد ذکرشده در بالا از حداقل زیرساخت‌های مورد نیاز گردشگری هستند که حتی در محوطه‌های میراث جهانی ایران شاهد فاصله زیاد با معیارهای جهانی هستیم چه رسد به مکان‌های گردشگری دیگر کشور. یک گردشگر راضی بهترین مبلغ در جذب گردشگران دیگر است بنابراین باید دید که ایران می‌تواند با فراهم‌آوردن زیرساخت‌های ضروری از موقعیت پیش‌آمده در سال پیش‌رو برای جلب رضایت گردشگران و جذب بیشتر آنها بهره ببرد یا نه.
*کارشناس‌ارشد مدیریت مناظر فرهنگی
شرق
