خشکسالی، تخت‌جمشید را دفن می‌کند
شهروندان:
خشکسالی در گوشه و کنار سرزمین ایران ریشه دوانده، قحطی آب‌های رو زمینی، مردم را به سوی استفاده از آب‌های زیرزمینی کشانده که مایحتاج زندگی‌شان را کفاف نمی‌دهد.
کشاورزی دیگر در این کشور رنگ و بوی دیگری گرفته، در چهارگوشه کشور، نگاه‌ها به سمت تغییر شیوه کشاورزی رفته و دیگر نمی‌توان به راحتی محصولاتی را کاشت که نیاز به آب فراوان دارند اما کسی گمان نمی‌کرد خشکسالی را بتوان به فرونشست زمین آن هم در سرزمین نه چندان پرآب فارس، ربط داد.
زمین خشک شده و آب‌ها به قعر چاه‌ها رفته‌اند، مردم از همان چند قطره آب نمی‌توانند بگذرند، آنقدر آب‌های زیرزمینی مصرف شده که زمین در نزدیکی نقش رستم و تخت‌جمشید، دو بنای چند هزار ساله ایرانی، نشست کرده است.
کارشناسان محیط‌زیست و محیط طبیعی بارها به مسوولان هشدار داده‌اند که ایران با مشکلات جدی آب روبه‌رو خواهد شد، مشکلاتی که خود مسوولان هم به قریب‌الوقوع بودن آن واقفند، سرپرست پایگاه جهانی تخت‌جمشید اما این نشست را اتفاقی جدید نمی‌داند و آن را مربوط به کل دشت می‌داند.
مسعود رضایی‌منفرد در گفت‌وگو با خبرنگار ما، خشکسالی‌های سال‌های ۸۶ و ۸۷ را عامل این امر می‌داند و می‌گوید: «این نشست در کل دشت است و بیشتر به خاطر خشکسالی‌های اخیر است که در سال ۸۶ و ۸۷ تشکیل شد. در آن سال‌ها خشکسالی شدید داشتیم و استان با بیش از ۳۰ درصد کاهش بارندگی مواجه شد. از همان زمان، حفر چاه‌های عمیق و نیمه عمیق و برداشت بیش از حد از آنها اتفاق افتاد که بر پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی تاثیرگذار بود.
رضایی به قراردادی که با واحد زمین‌شناسی دانشگاه شیراز در این خصوص بسته شده بود، اشاره کرد و افزود: «سال ۸۹ قراردادی با واحد زمین‌شناسی دانشگاه شیراز بستیم، بر اساس اظهارات کارشناسان این دانشگاه اعلام شد نزدیک ۲۰ متر از آب‌های زیرزمینی پایین رفته و زمین نشست کرده و این اتفاق خطر ناک است.»
او به راهکارهای حل این بحران اشاره کرد و گفت: «راهکار این واقعه این است که سازمان آب مجوز حفر چاه ندهد و با چاه‌های غیرمجاز برخورد کند، درواقع نوعی بازنگری در مجوزهایی که می‌دهند داشته باشد. همچنین با نصب کنتور روی چاه مانع از استفاده بیش از حد از آب زیرزمینی شود اما سازمان جهادکشاورزی هم می‌تواند با تغییر الگوی کشت در منطقه و تبدیل محصولات پرمصرف به کم‌مصرف از لحاظ میزان آب، تعادلی در مصرف آب ایجاد کند. محصولاتی چون گندم، جو، برنج و چغندر، محصولاتی‌اند که در منطقه کاشته می‌شوند و می‌توان آنهایی را که پرمصرف هستند از زمین‌های کشاورزی حذف کنند تا به استفاده بیش از حد آب منجر نشود».
رضایی‌منفرد که خود در رشته مدیریتند بحران در حوزه میراث فرهنگی تحصیل کرده، ورود ستاد مدیریت بحران را به این جریان لازم می‌داند و می‌گوید: «ستاد مدیریت بحران باید به این اتفاق ورود کند چراکه این ترک‌ها و نشست‌های زمین در سال ۹۱ اتفاق افتاده و از آن زمان با این قضیه دست به گریبان هستیم، ستاد با برنامه‌ریزی‌ای که می‌کند می‌تواند سازمان‌های مربوطه را وارد کند و هرکدام به نحوی که در حیطه وظایف‌شان است، از پیشرفت این اتفاق جلوگیری کنند. ما گزارش دانشگاه شیراز را که مدون و مستدل بود، به ستاد بحران و استانداری دادیم که در حال پیگیری توسط این دو ارگان است.»
ترک‌ها در نقش رستم جدی‌ترند
اما اوضاع نشست زمین در نقش رستم نسبت به تخت‌جمشید، اوضاع بدتری است، به گفته رضایی، ترک‌های زمین از جلوی نقش‌ها در نقش رستم رد شده و بیشتر از تخت‌جمشید، اثر را تهدید می‌کند. او در خصوص اقدامات انجام شده پایگاه جهانی برای ممانعت از پیشرفت این ترک‌ها در نقش رستم می‌گوید: «آنچه مشخص است این است که ترک‌ها در تخت‌جمشید در فاصله ۷۰۰ متری در بوستان پردیس اتفاق افتاده اما در نقش رستم در فاصله نزدیک‌تری رخ داده است. خاک‌های موجود در نقش رستم، خاک‌های دست‌ریز است که باعث شده نگرانی برای آن به وجود بیاید اما با روش‌های مختلف، سعی در تثبیت خاک کردیم و خاک دست‌ریزی که در نقش رستم است را با مصالح مختلف پر کردیم تا در واقع به نوعی آن را تثبیت کرده باشیم. بعد از این تثبیت، شاهد نشست نبودیم اگرچه اگر سیاست درستی را در پیش نگیریم، این خطر ممکن است بازهم اتفاق بیفتد و با تشدید خشکسالی، بدتر هم بشود.»
او به پلمب چاه‌های حفر شده در تخت‌جمشید اشاره می‌کند و می‌گوید: «نخستین کاری که کردیم این بود که چاه‌های حفرشده در تخت‌جمشید را که از آن استفاده می‌شد، پلمب کردیم و به اداره آب اجازه حفر چاه در منطقه‌یی دیگر را دادیم. از اصولی‌ترین کارها این است که مجوز چاه‌ها کم شود و برخی‌شان هم مسدود شوند.
اما خطر فروریختن زمین و به آن تبع بنا در تخت‌جمشید، به خاطر پی بنا که در کوه قرار گرفته، از نگاه این مدیر میراثی، بعید است، اما نه بعیدی که در درازمدت هم رخ ندهد. رضایی معتقد است: «در حال حاضر خطر فرونشست در تخت‌جمشید وجود ندارد، اما اگر نهادهای مرتبط وارد عمل نشوند، احتمال خطر برای آن در درازمدت وجود دارد.»
اما از نگاه او، مهم‌ترین اتفاق تحت تاثیر ترک‌ها و نشست زمین، فعال کردن گسل‌هاست، گسل‌هایی که اگر فعال شوند شاید اثری از بناهای پادشاهان ایرانی بر زمین نماند. گسل‌هایی که به خاطر نشست زمین آن هم به خاطر استفاده از آب‌های در دل زمین، آن هم به خاطر خشکسالی و روی آوردن آدم‌ها از سر اجبار به این سفره‌های زیرزمینی رخ دهد.
احتمال رخ دادن آب فروچاله با ادامه حفر چاه
اما پروفسور عزت‌الله رییسی، پژوهشگر، زمین‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه شیراز در این خصوص به مهر گفته بود: «این پدیده طی سال‌های ۱۳۸۶ تا ۱۳۸۸ در منطقه نقش رستم تا روستای شول اتفاق افتاد. اثرات نشست در امتداد کوه حسین از نقش رستم تا روستای شول مشخص است و مقدار نشست بین دو تا ۳۰ سانتی متر تغییر می‌کند.»
رییسی به میزان افت آب‌های زیرزمینی اشاره کرد و افزود: افت شدید سطح آب زیرزمینی (حدود ۱۰ تا ۱۵ متر)، بروز خشکسالی شدید طی این سال‌ها و همچنین مساعد بودن آبخوان برای نشست (وجود لایه‌های ریزدانه رسی) موجب شد تا نشست حاصله در محوطه نقش رستم، بعضی منازل مسکونی در روستای شول خود را به صورت ترک خوردگی دیوارها و حتی جابه‌جایی سقف بعضی از آنها نشان دهد و مردم محلی را همواره دچار وحشت و اضطراب کند.
وی ادامه داد: طی سال‌های مذکور در محدوده تخت‌جمشید نشستی رخ نداد، اما افت سطح آب زیرزمینی بالاخره اثر خود را در سال ۱۳۹۱ نشان داد به طوری که در فاصله ۲۰۰ متری از صفه اصلی تخت‌جمشید شکافی موازی با صفه به طول ۱۵۰ تا ۲۰۰ متر، عرض یک متر و عمق حداکثر یک متر نمایان شد و محدوده تخت‌جمشید نیز پدیده نشست زمین را تجربه کرد.
پروفسور رییسی در خصوص راهکارهای مقابله با این پدیده اظهار داشت: پیشنهاد می‌شود اولا برداشت از چاه‌های پمپاژ در محدوده حریم تخت‌جمشید و نقش رستم محدود شود به طوری که افت سطح آب زیرزمینی متوقف شود. ثانیا در صفه تخت‌جمشید نقاط برداشت ارتفاعی و مختصاتی به صورت یک شبکه دقیق ژئودتیک (Geodetic Survey) نصب شده و نشست زمین پایش شود.
به اعتقاد این کارشناس زمین‌شناسی، به علت وجود آهک در زیر آبرفت، چنانچه چاه‌های برداشت آب تا مرز این دو سازند یا پایین‌تر از آن حفر شوند، در اثر برداشت طولانی?مدت آب احتمال رخداد آبفروچاله نیز وجود دارد که می‌تواند خطر احتمالی دیگری برای تخت‌جمشید و نقش رستم در آینده باشد.
اعتماد
