اجاره دادن باغ گیاهشناسی مغایر منافع ملی است
شهروندان:
سفیر سابق ایران در سازمان خواروبار کشاورزی با اشاره به اینکه باغهای گیاهشناسی نقشی برجسته در حفظ ذخایر ژنتیکی یک کشور دارند، گفت: حفظ تنوع ژنتیکی خط قرمز ملتها به حساب میآید. در قرارداد اجاره باغ گیاهشناسی ملی ایران به این مسئله توجه نشده است.
ایلنا نوشت؛ عادل جلیلی که بهمدت ۱۳ سال سمت معاون پژوهشی و ریاست موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور را به عهده داشته تا سال گذشته، مجری طرحهای باغ گیاهشناسی ملی ایران بود. او که مقطعی کوتاه در روزهای پایانی فعالیت دولت هشتم و اوایل دولت نهم نیز سفیر ایران در سازمان خواروبار کشاورزی (فائو) بود، مدیریت بیش از ۷۰ درصد پروژههای باغ گیاهشناسی ملی ایران را عهدهدار بوده است. درواقع نام باغ گیاهشناسی ملی ایران که زیر نظر بخش گیاهشناسی مرکز تحقیقات سازمان جنگلها و مراتع، واقع درمحدوده شهرداری منطقه ۲۲ و در مجاورت پارک جنگلی چیتگر قرار دارد، با او عجین شده و بسیاری از کلکسیونهای این مجموعه ازجمله آبشار البرز مرکزی، با حضور مستمر وی تکمیل شد.
جلیلی اجاره داده شدن باغ گیاهشناسی ملی ایران را مغایر با منافع ملی کشور میداند. وی در پاسخ به این سوال که آیا از اجاره داده شدن باغ اطلاع داشتید، با جدیت اعلام میکند که طی چهار سال گذشته، در جریان فعالیتهای صورتگرفته در این باغ نبوده است. او که خود نقشی اساسی در تکمیل بسیاری از کلکسیونهای باغ دارد، دیدگاههایش درباره واگذاری مجموعهای تحقیقاتی به بخش خصوصی را چنین بیان میکند:
- آیا در جریان عقد قرارداد اجاره باغ گیاهشناسی ملی ایران بودید؟ با حضور بخش خصوصی در این باغ موافق هستید؟
بهرغم آنکه بهصورت قانونی مسئول و مجری باغ گیاهشناسی بودم اما عملا طی چهار سال گذشته در جریان هیچ یک از تصمیمگیریها در این مجموعه نبوده و درجریان امور قرار نمیگرفتم. بهطور کلی با واگذاری باغ به بخش خصوصی مخالفم.
- به گفته مسئولان موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع در تمام دنیا بازدید از باغهای گیاهشناسی مسئلهای متداول است؟ آیا شما با حضور مردم در باغ مخالفید؟
در تمام باغهای گیاهشناسی دنیا بازدید از باغ برای عموم وجود دارد. پتانسیل در باغهای گیاهشناسی به حدی بالاست که علاوه بر حضور افراد متخصص برای اهداف علمی و تخصصی، مردم عادی نیز بهمنظور استفاده از مناظر زیبای یک باغ گیاهشناسی یا آشنایی با گونههای خاص گیاهی و طبیعی به این مکانها مراجعه میکنند. اما استفاده از یک باغ گیاهشناسی برای کارکردهای دیگر منطقی نیست. حیات گیاهان در پارکهای جنگلی چیتگر و لویزان نیز بهدلیل برخی برداشتهای نادرست در معرض تهدید قرار گرفته است. هدف از حضور در پارکهای جنگلی ارتباط انسان با طبیعت است، اما درحال حاضر درمدیریت این مکانها به بیراهه میرویم. همانگونه که در مدیریت باغ و واگذاری آن دچار اشتباه شدهایم.
- قرارداد اجاره منعقدشده بین موسسه و بخش خصوصی، چه آسیبی به باغ گیاهشناسی ملی ایران وارد میکند؟
شنیدن خبرعقد قرارداد اجاره باغ گیاهشناسی ملی، یک نوبر جدید است. خبرهای تلخ مرتبط با بحرانهای زیست محیطی نظیر خشک شدن دریاچه ارومیه، رودخانه زایندهرود، تالابهای مختلف، توفان ریزگردها و از بین رفتن هزاران هکتار از جنگلهای بلوط غرب به حدی شنیده شده که فرایندی روزمره و عادی برای ایرانیان به حساب میآید. اما خبر اجاره داده شدن باغ، نوبر همه خبرهای بد در ارتباط با بحثهای زیستمحیطی است. این خبر ما را وادار میکند که بهطور جدی در رابطه با جایگاه فکری، رفتار و اهداف خود در ارتباط با محیطهای طبیعی کشور بازنگری کنیم. باغ گیاهشناسی ملی ایران یک عرصه علمی است و بهعنوان یک مرکز حفظ گنجینههای ژنتیکی کشور، دارای حرمت ویژه است. همانطور که دانشگاه یا یک مرکز فرهنگی دارای حرمت خاص و ویژه خود بوده و مبتنی بر این حرمتها، نوع رفتار مراجعهکنندگان به این مراکز تعریف میشود، در باغ گیاهشناسی ملی نیز باید به این نکته توجه شود. نام باغ گیاهشناسی ملی ایران با مفهوم تنوع زیستی، گونهای و ژنتیکی گره خورده است. مدیران موسسه اعلام کردهاند که این عرصه را برای فعالیتهای ورزشی، تفریحی، هنری، تبلیغی و گردشگری اجاره دادهاند. این سخنان آنها نشان میدهد که تصمیمگیران فعلی، هنوز ماهیت اصلی این مجموعه عظیم ملی را درک نکردهاند. در خوشبینانهترین حالت میتوان چنین تصور کرد که تصمیم آنها ناشی از ناآگاهی و ندانستن جایگاه این مرکز بوده است.
- معمولا بازدید از باغهای گیاهشناسی با هدف دیدن گیاهان و تنوع گونهای انجام میشود. سوال اساسی اینجاست که بازدید شبانه از باغ با چه هدفی انجام میشود یا اینکه برگزاری نمایشگاه، فعالیتهای ورزشی و… چگونه با مباحث اهمیت تنوع زیستی و ژنتیکی کشور ارتباط برقرار میکند؟
باغهای گیاهشناسی از ارکان اصلی حفظ منابع ژنتیکی کشور و جهان هستند. این نقش محوریترین وظیفهای است که برای این مرکز علمی تعریف میشود. هیچ تصمیم و حرکتی نباید چنین نقشی را کمرنگ کند. باغ گیاهشناسی ملی سبب شده نام ایران در کنار کشورهای توسعه یافته که برنامههای تعریف شده و جدی در امر حفظ تنوع گونهای دارند، قرار گیرد. حال سوال اساسی اینجاست که آیا تصمیمگیران نقش و اهمیت این باغ را درک کردهاند؟ آیا میدانند که هزاران گونهای که در باغ مستقر شده، از دورترین نقاط جهان به این مکان منتقل شده است؟ اگر خبر اجاره داده شدن باغ گیاهشناسی ملی ایران برای اهداف تفریحی در دنیا بازتاب داشته باشد، نگاه و نگرش سایر باغهای گیاهشناسی دنیا نسبت به ایران چه خواهد بود؟ از بعد اقتصادی نیز وقتی برای مکانی به وسعت ۱۶۰ هکتار، طی ۴۰ سال سرمایهگذاری میشود، آیا میتوان برای عرصه و اعیانی یکی از زیباترین نقاط شهر تهران قیمت گذاشت تا آن را در قالب یک قرارداد اجاره بهمدت پنج سال واگذار کرد؟ با اینکه در زمان مدیریت خود بر این مجموعه شاهد بودم که همه مدیران و کارشناسان سازمان برنامه و بودجه در زمان دولت آقایان خاتمی و هاشمی، اهتمام ویژه به تامین بودجه باغ گیاهشناسی داشتند، برایم جای تعجب است که مدیران فعلی موسسه اعلام میکنند به خاطر استیصال در تامین بودجه، تن به قرارداد اجاره باغ دادهاند. البته هیچکس مخالف بازدید مردم از باغ گیاهشناسی همانگونه که در گذشته نیز در قالب گروههای دانشجویی و دانشآموزی انجام میشد، نیست. طبیعی است که با امکانات بیشتر، طیف وسیعتری از مردم بتوانند از باغ بازدید کنند. اما باید این بازدیدها با مدیریت و نظارت کامل خود موسسه باشد. نه اینکه شرکتی خصوصی که ناآشنا به مسائل زیستمحیطی و تنوع گونهای است، اقدام به برگزاری تورهای تفریحی کند. مگر در کشور پارک به اندازه کافی نداریم که باغ گیاهشناسی ملی ایران بهعنوان بزرگترین مخزن ژنتیکی کشور را تبدیل به پارک کردهایم. انتظار از رئیسجمهور و وزیر جهاد کشاورزی که ملت ایران امید فراوانی به آنها دارند، این است که این قرارداد را درراستای حفظ باغ گیاهشناسی بهعنوان عرصهای ارزشمند، لغو کنند. مسئولان ذیربط مطمئن باشند که تاخیر در لغو این واگذاری حتی به اندازه یک روز، خسارات جبرانناپذیری را برای کشور خواهد داشت.
- بازدید از باغهای گیاهشناسی در دنیا تابع چه قوانین و مقرراتی است؟
رفتن به هر محیطی قوانین خاص خود را دارد. در باغ گیاهشناسی نیز این قوانین وجود دارد. فرض کنید برای بازدید به موزه ایران باستان رفتهاید. هدایت افراد با مدیریت خود مجموعه صورت میگیرد. وقتی در باغ گیاهشناسی ملی هدایت افراد به بخش خصوصی واگذار میشود، در فضای این باغ جشنهای تفریحی برگزار شده و به مردم خوراک داده میشود که گاه سبب آسیب به گیاهان میشود. تجمع این همه بازدیدکننده در این مکان، بعضا خود باعث خسارت میشود. به غیر از خسارات فیزیکی، رفتار مدیران فعلی با باغ گیاهشناسی مثل آن است که مکان غیرمرتبطی را برای نمایش انواع فیلمهای سینمایی یا برگزاری تئاتر، واگذار کرده باشند. از نظر مکانی امکان برگزاری چنین برنامههایی وجود دارد، اما در دنیا به برخی مکانها با حرمتی خاص نگاه میشود.
- برگزاری مراسم جشن چه تاثیری بر ذخایر ژنتیکی دارد؟
باغ گیاهشناسی ملی ایران مکانی است که بسیاری از ذخایر ژنتیکی کشور در آن تجمیع شده است. یک نفر بهراحتی و با صرف حداقل زمان، میتواند تمام این ذخایر را جمعآوری کند. وقتی مدیریت بازدیدکنندگان باغ در دست خود موسسه نیست، امکان انتقال این گونهها به خارج وجود دارد و رخ دادن تمامی این مسائل، امری طبیعی است.
- رئیس موسسه در مصاحبه با مطبوعات اعلام کرده که چهار ناظر در باغ برای حفظ ذخایر قرار داده شده، با توجه به وسعت باغ، این تعداد ناظر کفایت میکند؟
وقتی باغ به بخش خصوصی واگذار شده، حضور ناظر دیگر مفهومی ندارد.
- حفظ گونههای گیاهی از نظر منافع ملی چه اهمیتی دارد؟
برای اجلاس ریو در سال ۲۰۰۲ به یکی از کشورهای آفریقای جنوبی سفر کرده بودم. در یکی از فروشگاههای زنجیرهای این کشور، گیاهان زینتی متنوعی را مشاهده کردم بنابراین تصمیم گرفتم بذر آنها را برای ایران خریداری کنم. از فروشنده سوال کردم که آیا امکان تهیه بذر این گیاهان در اندازههای بیشتر وجود دارد؟ پاسخ داد که بذر بیشتر را برای چه میخواهید؟ وقتی هدف من از خریداری بذرها را فهمید تاکید کرد که حتی بذر گیاهان زینتی را نمیتوانید از مرزهای آفریقا خارج کنید. آفریقا فقط چند سالی است که از بحثهای آپارتاید خارج شده و استقلال یافته اما این کشور با حساسیتی ویژه حتی از بذر گیاهان زینتی خود محافظت میکند. اما ما باغ گیاهشناسی ملی خود را اجاره میدهیم. مورد دیگر تلاشم برای دریافت بذر گیاهان منطقه قفقاز واقع در کشور ارمنستان بهواسطه یکی از دانشجویانم بود. دولت ارمنستان به سرعت اعلام کرد که نباید بذر هیچ یک از گونههای گیاهی این منطقه به ایران ارسال شود.
- در قرارداد اجاره باغ گیاهشناسی ملی ایران به ظرفیت تفرج این باغ توجه شده است؟
هر فضایی، حتی محیطهای طبیعی، یک ظرفیتی برای پذیرش گردشگر دارند. اگر بیش از این ظرفیت افراد وارد محیط شوند، زمینه تخریب آن را فراهم میکنند. وقتی امکان بازدید شبانهروزی از باغ وجود دارد، یعنی به این مسئله کمتوجهی شده است.
- بازدید شبانه از باغ بر زندگی گیاهان و حیوانات آن چه تاثیری خواهد داشت؟
در عرصههای طبیعی حشرات و پرندگان بهراحتی در زمان گردهافشانی روی گیاهان تردد میکنند. در باغ گیاهشناسی ملی ایران نیز مجموعهای از حشرات، پرندگان و حیوانات دیگر وجود دارند که مزاحمتهای زیاد، زندگی آنها را مختل خواهد کرد. در نتیجه چرخههای طبیعی موجود در باغ بههم میخورد. طبیعی است که این مسئله آثار و تبعات خاص خود را برای باغ خواهد داشت. در یک باغ گیاهشناسی حتی در زمان بازدید علمی باید خیلی با متانت و آرامی رفتوآمد کرد، نه اینکه با سروصدا در آن جشن برگزار کرد.